Voordat het bezoek van de Amerikaanse president Joe Biden aan Israël en Saoedi-Arabië plaatsvond, is er uitgebreid gespeculeerd over een uitbreiding van de zogenaamde Abraham Akkoorden tussen Israël en sommige Arabische Golfstaten. Nu zou Saoedi-Arabië ook op het punt staan om de betrekkingen met Israël officieel te normaliseren, was de aanname. Deze speculaties werden gevoed door een reeks mediarapporten over sterke veranderingen in de houding van Saoedi-Arabië ten opzichte van Israël. Daarover later meer.

Koninklijk huis

Er zijn echter ook aanwijzingen dat de normalisering van de betrekkingen tussen Israël en Saoedi-Arabië op dit moment nog niet zal worden gerealiseerd. Dit heeft voornamelijk te maken met het standpunt van de officiële heerser van Saoedi-Arabië, koning Salman.

De koning, die naar verluidt aan de ziekte van Alzheimer zou lijden, koppelt normalisering van de betrekkingen met Israël nog altijd aan vrede tussen Israël en de Palestijnse Arabieren. Met andere woorden: Israël moet een Palestijnse staat in Judea en Samaria erkennen en zich terugtrekken uit deze gebieden, inclusief Arabisch Jeruzalem. Deze positie leek te worden bevestigd door de Saoedische minister van Buitenlandse Zaken Faisal bin Farhan Al Saud die tijdens het World Economic Forum in Davos zei dat officiële betrekkingen met Israël nog altijd afhingen van een vreedzame oplossing van het conflict met de Palestijnse Arabieren.

Kroonprins Mohammed bin Salman (meestal aangeduid als MBS) lijkt echter een totaal andere mening toegedaan en zei in maart openlijk dat Israël “een potentiële bondgenoot was” en dat beide landen “vele belangen deelden die we samen kunnen nastreven”. Dit vertelde de kroonprins tijdens een interview met de Amerikaanse nieuwsorganisatie The Atlantic.

Begin juni rapporteerde de Amerikaanse krant The Wall Street Journal dat Saoedi-Arabië zijn geheime contacten met Israëlische leiders aan het uitbreiden was. Dit was nadat Yair Lapid, Israëls minister van Buitenlandse Zaken en nu ook demissionair premier, had toegegeven dat er sprake was van geheime besprekingen tussen de Verenigde Staten, Israël en Arabische Golfstaten. Tijdens die gesprekken was de focus gericht op mogelijke normalisatie in de betrekkingen tussen Saoedi-Arabië en Israël. Lapids opmerking kwam na talloze mediaberichten over de pogingen van de regering Biden om de normalisatie tussen Israël en Saoedi-Arabië te faciliteren.

Bidens plannen

Biden is teruggekomen op zijn eerdere politiek om het Koninkrijk en MBS te isoleren, nadat was vastgesteld dat de kroonprins achter de moord op de Saoedische journalist Jamal Khashoggi zat. MBS heeft inderdaad, na internationale druk, “verantwoordelijkheid” genomen voor de liquidatie van de dissidente journalist. De journalist werd begin 2018 door een team geheime agenten, afkomstig uit het Koninkrijk, in het Saoedische consulaat in Istanboel werd vermoord.

Vanwege vele interne problemen is Bidens positie in de VS hevig onder druk komen te staan. Een succes op het front van de buitenlandse politiek is nu dan ook meer dan welkom. Dit, tezamen met het verlagen van de olieprijs en het toenemende gevaar van Iran, lijkt achter de politieke koerswijziging van Biden te zitten.

Tijdens een gezamenlijke persconferentie in Jeruzalem op donderdag bleek dat Biden openlijk van mening verschilt met Lapid over wat er nu moet gebeuren met Iran. Lapid wendde zich tot Biden en zei dat er een geloofwaardige militaire dreiging moet komen om Iran af te houden van een nucleair wapen. Biden zei echter dat hij nog altijd geloofde in diplomatie als het middel om Iran te beteugelen.

Biden had eraan toe kunnen voegen dat hij naar Saoedi-Arabië vliegt om het land officieel binnen de anti-Irancoalitie te loodsen. Biden hanteert een dergelijke politiek ook in het geval van de oorlog tussen Rusland en Oekraïne: hij geeft wapens en andere militaire hulp aan Kiev, maar sluit directe Amerikaanse militaire interventie uit.

Economische samenwerking

De Amerikaanse president zal op vrijdag direct vanaf de Ben Goerion-luchthaven naar Riyadh vliegen. Naar verluidt zal Saoedi-Arabië daarna zijn luchtruim openen voor Israëlische luchtvaartmaatschappijen die naar de andere Golfstaten of naar Azië vliegen.

Deze maatregel komt nadat Saoedi-Arabië eerder toestemming gaf voor het verlenen van visa aan Israëlische zakenlieden. Inmiddels hebben tientallen Israëlische zakenlui gebruik gemaakt van deze maatregel. Er zijn bijvoorbeeld deals gesloten over het leveren van medische apparatuur.

Verder leveren Israëlische bedrijven waterwinningsproducten en de agrarische technologie die MBS nodig heeft voor het uitvoeren van zijn ambitieuze VISION 2030-project. Dit economische project omvat o.a. de bouw van de gigantische stad Neom in de provincie Taboek, in de westelijke woestijn van Saoedi-Arabië en langs de Rode Zeekust in Egypte. Het 500 miljard dollar kostende project omvat ecologische en zonne-energie projecten, ontziltingsfabrieken en op hydrocultuur gebaseerde landbouw. Israël zal een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan de realisering van zowel VISION 2030 als Neom. Om deze reden bezocht ex-premier Benjamin Netanyahu in het geheim Neom in november 2020. De huidige Israëlische oppositieleider had toen een ontmoeting met MBS in de aanwezigheid van Mike Pompeo, de voormalige minister van Buitenlandse Zaken van de VS.

Volgens dr. Nirit Ofit, de directrice van de Israëlische Kamer van Koophandel voor de Golfstaten, worden de projecten vanuit de privésector in rap tempo uit de grond gestampt in Saoedi-Arabië. Zij schrijft dit toe aan het feit dat zakenlui niet gehinderd worden door diplomatieke zaken, maar dat ze juist worden gedreven door zakelijke belangen.

Samenwerking op gebied van veiligheid

Een andere aanwijzing dat normalisatie tussen Israël en Saoedi-Arabië dichterbij komt is de tot nu toe geheime coöperatie tussen de beide landen op inlichtingengebied en andere aan veiligheid gerelateerde zaken. Deze samenwerking is de laatste tijd aanzienlijk toegenomen. Volgens Saoedische bronnen bracht een hoge Israëlische veiligheidsfunctionaris onlangs een bezoek aan Riyadh. President Biden zal naar verluidt ook op zijn trip naar Saoedi-Arabië worden begeleid door een niet nader genoemde veiligheidsfunctionaris. Dat zou waarschijnlijk Mossad-directeur David Barnea kunnen zijn. Het is bekend dat Mossad al geruime tijd contacten onderhoudt met collega’s van de Saoedische buitenlandse geheime dienst. Hetzelfde gebeurde met Bahrein en de Verenigde Arabische Emiraten voor de ondertekening van de Abraham Akkoorden, toen Yossi Cohen de directeur van Mossad was.

Meer tekenen van verandering

De laatste tijd zijn er op de door de staat gecontroleerde sociale media en in de reguliere pers steeds meer oproepen voor normalisatie van de betrekkingen met Israël. Ook zijn er tekenen dat onder MBS er een andere visie op de mogelijke oplossing van het Palestijns/Israëlische conflict zal komen.

Onlangs verscheen er bijvoorbeeld op de nieuwssite Al Arabiya een artikel van Ali Shihabibi, een vertrouweling van MBS. In dat artikel werd de klassieke visie op de zogenaamde tweestatenoplossing losgelaten. In plaats daarvan stelde Shihabibi voor dat Jordanië een confederatie zou vormen met de gebieden onder controle door de Palestijnse Autoriteit. Volgens dit idee, dat Shihabibi niet zou hebben geventileerd na overleg met MBS, zou Israël de claim op de Jordaanvallei opgeven in ruil voor soevereiniteit over Jeruzalem.

Na een dergelijke vredesovereenkomst was er volgens de vertrouweling van MBS geen reden voor Israël om te vrezen voor zijn veiligheid. Dit omdat het Hasjemitische Koninkrijk, volgens de Saoedische commentator, de afgelopen 55 jaar had bewezen om rust en vrede te handhaven langs de grens met Israël. Shihabibi schreef dat hij denkt dat de Palestijnse Arabieren geen reden zouden hebben om zijn plan af te wijzen, omdat zij eindelijk een normaal perspectief zouden krijgen. Arabieren in Jeruzalem hadden volgens hem al aangegeven dat zei onder Israëlisch bestuur zouden willen blijven leven. Dit bleek uit een recent opinieonderzoek onder deze Arabieren. Meer dan de helft zei dat men geïnteresseerd zou zijn in het verkrijgen van een Israëlisch paspoort.

Saoedi-Arabië zou onder MBS een belangrijke rol kunnen spelen in het nu al jaren gestagneerde vredesproces met de Palestijnse Arabieren. Hetzelfde geldt voor de verdere integratie van Israël in het Midden-Oosten.