Plaatselijk Poeriem

Nee? Als dit het antwoord is, dan is er niets om je voor te schamen. Zelfs veel Joden zijn niet op de hoogte van dit stukje geschiedenis. Terwijl het oorspronkelijke poeriem-verhaal ongeveer 2389 jaar geleden plaatsvond (vanaf het moment dat Achasjverosj koning werd), vonden de gebeurtenissen in Zaragoza ongeveer 600-640 jaar geleden plaats.

Megilat Esther (de rol van Esther) kan misschien wel beschreven worden als het ‘diaspora boek’ van de Joodse Bijbel; dit is omdat het plaats vindt in de Diaspora (tijdens een ballingschap), en omdat er in de hele tekst geen melding word gemaakt van G-ds naam. Onze geleerden leggen uit dat Megilat Eshter ‘een verborgen wonder’ bespreekt. Wat betekent dat alle gebeurtenissen erin, geleid waren door G-d; alleen, op een ‘natuurlijke’ manier - zonder bovennatuurlijke wonderen (zoals bijvoorbeeld het splijten van de zee). Vanaf de vroegmoderne tijd hebben Joden, van over de hele wereld, dit soort ‘natuurlijke wonderen’ die hen overkwamen, vaak in boekrolvorm opgeschreven om G-ds goedheid nooit te vergeten. Deze dagen vierden ze op de dag waarop het wonder plaatsvond, als een ‘plaatselijke Poeriem’. De verhalen houden vaak in dat – net zoals in de dagen van Mordechai en Eshter - de Joodse gemeenschap, van een bepaalde plek, wordt gered van vernietiging.

De eerste van dit soort plaatselijke Poeriems dat wij kennen, is naar aanleiding van het wonder dat de Joden van Saragossa, Aragon (vandaag: Zaragoza, Spanje), hebben meegemaakt. De exacte datum wanneer dit plaatsvond is niet helemaal zeker. Het was of in 1380 onder koning Peter IV van Aragon, of in 1420 onder koning Alfonso V van Aragon.

Eer van de Thora, of de koning?

Zaragoza, de hoofdstad van Aragon, kende ooit een grote Joodse gemeenschap; alleen de (Joodse-)hoofdstraat had al 12 synagogen. Ieder jaar, en elke keer wanneer de koning een speciale gelegenheid vierde, trok hij met zijn entourage door de Joodse wijk. Om hun trouw aan het koningshuis te laten zien, gingen de 12 leiders van de Joodse gemeenschap hem tegemoet met prachtige kisten (die hun Thora-rollen bevatten), versierd met goud en zilver (het Sefardische gebruik, is dat de Thora-rollen worden bewaard in speciale kisten; het Asjkenazische gebruik, is dat ze gekleed zijn in fluwelen mantels).

Al dit vertoon van eer beviel de koning enorm. Maar wat hij niet wist, was dat de Joodse leiders van Zaragoza, op een bepaald moment tot inkeer waren gekomen, dat het niet gepast was om de heiligheid van het woord van G-d -de Koning der koningen- te kleineren ter ere van een aardse koning. Vanaf dat moment besloten ze om de eigenlijke Thora-rollen in de synagogen te laten, en alleen met de lege kisten de koning tegemoet te komen. Iets wat goed ging voor 22 jaar lang... totdat een belangrijke adelman aan het koninklijk hof, genaamd Marcus, er alles aan deed om het Joodse volk in een kwaad daglicht te stellen, en tegelijkertijd zelf meer macht te verkrijgen.

Het geheim lekt uit

Toen Marcus uiteindelijk achter het geheim kwam, zag hij meteen zijn kans, en vertelde hij de koning erover. De koning - die geen slechte, noch erg slimme man was - was door de sluwe Marcus gemakkelijk overtuigd dat de Joden hem belachelijk maakten, door hem met lege kisten te begroeten. Toen Marcus zag hoe boos hij de koning wist te maken, stelde hij snel voor om een bevel te geven om alle Joden uit het land te verdrijven... of te doden. Maar hoe boos de koning ook was, hij was niet van plan zoiets te doen zonder enig bewijs.

"Als wat jij zegt waar is” antwoordde de koning, “dan zullen de Joden inderdaad zwaar gestraft worden”. “Maar tot nu toe, zijn ze altijd trouwe onderdanen geweest. Bij de volgende parade, wanneer de Joden mij tegemoet komen, zal ik jou aan mijn zij laten rijden. En geef ik jou de autoriteit om hun ‘heilige kisten’ te openen. Als ze leeg blijken te zijn, mag je doen met hen wat je maar wilt. Aan de andere kant, als wat je zegt niet waar is, dan zal de straf tegen jezelf worden gekeerd.” Marcus, verblind door zijn eigen haat en machtslust, ging hier meteen mee akkoord.

Dromen zijn bedrog?

De avond voor de eerstvolgende koninklijke parade, kon de sjamasj (koster) van de belangrijkste synagoge in Zaragoza niet in slaap vallen. Hij was bezorgd om het komende bezoek van de koning. Na een lange tijd viel hij eindelijk in slaap, en ontving hij een waarschuwing in zijn droom: "Sta op! Verspil geen tijd. Gevaar bedreigt de Joden. Haast je naar de synagoge, en leg de Thora-rollen snel in hun kisten. Maar vertel niemand hierover!"

De sjamasj werd wakker voordat hij de kans kreeg om maar iets te zeggen. Was deze droom een normaal gevolg van zijn bezorgdheid voor de volgende dag, of moest hij het wel serieus nemen? Trillend van schrik, stond hij op uit zijn bed, en rende hij de naar de synagoge. De koster was er toch van overtuigd dat zijn droom echt was. Maar wat de sjamasj niet wist, was dat hij niet de enige was, die deze droom gekregen had. De kosters van alle andere synagogen in Zaragoza hadden die nacht precies dezelfde droom gehad. En ook zij hebben daarom, in het geheim, de Thora-rollen in hun kisten gelegd.

Het moment van de waarheid

De volgende ochtend klonk het geluid van de koninklijke trompetten in de stad. De koning was onderweg, en zoals altijd, verwelkomden de leiders van de Joodse gemeenschap hem met alle respect. Toen de koninklijke koets stopte, zodat de koning de Joodse leiders kon ontvangen, reed Marcus snel naar voren, en vroeg hij hem: “Uwe Majesteit wilt zeker zien wat er in deze prachtige kisten zit, die de Joden bij zich dragen.” “Heel erg graag. Open de kisten!” beval de koning.

Natuurlijk waren de Joden geschokt, en doodsbang, door het onverwachte verzoek. Hoe zou de koning reageren? Maar ze hadden geen andere keus dan te gehoorzamen… dus openden ze de, met goud en zilver belegde, kisten met trillende handen; en zagen zij tot hun eigen verbazing, en opluchting dat de Thora-rollen er wel in zaten.

Howel de koning nogal verrast leek, trok alle kleur onmiddellijk weg uit Marcus zijn gezicht. Hij probeerde iets te zeggen, maar er kwamen geen woorden uit zijn mond. In plaats daarvan, barstte de koning in woede uit: “Verrader! Bedrieger! Deze keer ben je jezelf te slim af geweest, en zul je de straf van je eigen wrede plan ondergaan!” Marcus stierf, enkele ogenblikken later, op dezelfde manier als Haman (in het boek Esther); waarna de koning meteen, in het openbaar, verklaarde dat hij alle vertrouwen had in de loyaliteit van zijn Joodse onderdanen. Als teken van zijn goede wil naar hen toe, beval hij dat ze de komende drie jaar werden vrijgesteld van alle belastingen.

Dag van dank voor alle nageslachten

Toen de Joden van Zaragoza achter het volledige verhaal van hun wonderbaarlijke redding kwamen, dankten ze G-d voor Zijn goedheid, en besloten ze om Hem in de toekomst met grotere toewijding te dienen. De dagen waarop dit wonder gebeurde -de 17e en 18e dag van de Joodse maand Sjewat (dat dit jaar op 30 en 31 januari viel)- werden door hen ook aangesteld als dagen van gebed en vreugdevolle dank aan de Almachtige; zodat hun kinderen, en toekomstige generaties, zich het verhaal zouden herinneren van hoe ze op wonderbaarlijke wijze waren gered van vernietiging door een wrede vijand.

Dit is het verhaal van ‘het Poeriem van Zaragoza’, dat de Joodse gemeenschap van deze stad opgeschreven heeft in de ‘Megilat Saragossa’ (de rol van Zaragoza); net zoals het oorspronkelijke Poeriem-verhaal is opgesteld in ‘Megilat Eshter’ (de rol van Esther). En ook al is deze dag niet een veel gevierde feestdag, wordt het - tot op de dag van vandaag - nog steeds herdacht in sommige Sefardisch-Joodse families die hun wortels hebben in de oorspronkelijke Joodse gemeenschap van Zaragoza.