Twintig jaar geleden kwam een Joodsgezinde omroep bij ons thuis om ons een film te laten zien met de vraag of wij hiermee akkoord gingen. In de film verschenen drie Joodse kinderen die er precies zo uitzagen als de antisemitische karikaturen van Hitlers cartoonist Julius Streicher en ook dingen zeiden die Joden altijd in de schoen worden geschoven. Ons hele gezin, inclusief de kinderen, die ook mee mochten kijken, vielen van onze stoelen van verbazing. We vroegen de producenten waarom ze zo de spot met ons dreven. Het antwoord luidde, dat “men dacht dat dat 60 jaar na de Holocaust wel weer kon”.

Holocaust begon met woorden

Laat het volkomen helder zijn: de Holocaust heeft ons iets geleerd wat de mensheid nooit, maar dan ook nooit mag vergeten. Niet omdat het 'slachtofferschap' gekoesterd moet worden, maar omdat de mens zélf moet leren wat het betekent als hij ophoudt mens te zijn.

De Holocaust begon niet met gaskamers. Ze begon met woorden. Met beschuldigingen, verdachtmakingen, stereotyperingen, grappen ten koste van Joden, demonisering van het Joodse volk als collectief. Joden waren volgens de beschuldigers dieven, rijk, achterbaks, gevaarlijk, verantwoordelijk voor ziektes, oorlogen en het verval van de samenleving. Men vond dat “men dat toch gewoon moest kunnen zeggen.” En dus deed men dat — steeds luider, steeds openlijker. Wat begon als retoriek, eindigde in Auschwitz.

Wie vandaag beweert dat je “weer antisemitische dingen moet kunnen zeggen”, zegt daarmee in feite: we hebben niets geleerd. Zo’n uitspraak is niet alleen dom, maar ronduit gevaarlijk. Ze veronderstelt dat woorden geen gevolgen hebben, dat haat vrijblijvend is, dat de menselijke waardigheid afhankelijk mag zijn van de mening van de meerderheid. Maar Auschwitz heeft ons het tegendeel geleerd.

Het probleem van antisemitisme

Er is geen “Joods probleem” en er is nooit een “Joods probleem” geweest. Er is een probleem van antisemitisme — van mensen die weigeren hun eigen angst, jaloezie en onwetendheid onder ogen te zien, en die liever een zondebok aanwijzen. En elke keer als de maatschappij dat toelaat, begint de ‘glijbaan’ en het hellende vlak opnieuw.

Wat tachtig jaar geleden gebeurde, was geen “incident in de geschiedenis.” Het was een absoluut dieptepunt van de beschaving. Maar het gebeurde in de beschaving, door mensen die dachten beschaafd te zijn. Mensen die vonden dat “je toch gewoon moet kunnen zeggen wat je denkt.”

Wij mogen vandaag geen millimeter ruimte geven aan de normalisering van antisemitische uitingen. Niet in naam van vrijheid, niet in naam van ironie, niet in naam van “gewoon zeggen wat je denkt.” Woorden zijn nooit onschuldig. Ze zijn wapens, en in het geval van antisemitisme hebben ze bewezen dat ze kunnen doden.

Wie antisemitisme probeert te normaliseren, maakt zich medeplichtig aan de logica die naar de gaskamers heeft geleid. En wie zegt dat we het “weer moeten kunnen zeggen”, toont dat we ons collectief geheugen dreigen te verliezen. Maar vergeet dit niet: een samenleving die haar lessen uit de Holocaust vergeet, riskeert haar eigen ondergang.

Daarom zeggen wij: nee. Niet “weer.” Niet “gewoon.” Niet “nu mag het wel.”

Nooit weer. En nooit meer normaal.

Beluister ook deze interessante podcast over antisemitisme: de onuitroeibare haat tegen Joden. In deze podcast komen vragen aan bod zoals: Waar komt antisemitisme vandaan en waar heeft dit in de geschiedenis toe geleid?