De Turkse leider Recep Tayyip Erdogan koos destijds openlijk de zijde van Hamas en beschuldigde Israël van het plegen van oorlogsmisdaden. Hij veroorzaakte ook een rel tijdens de bijeenkomst van het World Economic Forum in Davos in maart 2009. Daar herhaalde Erdogan zijn keiharde kritiek op Israël. Daarmee haalde hij de woede van de toenmalige Israëlische president Shimon Peres op zijn hals. Nadat Erdogan was uitgeraasd, diende een zichtbaar emotionele Peres hem van repliek. Peres vroeg de Turkse leider wat hij zou hebben gedaan wanneer er raketten zouden worden afgeschoten op woonwijken in Istanboel. Erdogan vroeg daarop de voorzitter van het forum om Peres van repliek te dienen. Toen deze weigerde vanwege het protocol, stond de Turkse leider op en verliet woedend de zaal.

De Mavi Marmara crisis

Later ontstond er een grote crisis tussen Turkije en Israël. Oorzaak hiervan was dat Israëlische commando’s het Turkse schip Mavi Marmara enterden in de internationale wateren voor de kust van Ashdod in Zuid-Israël. Dat schip maakte deel uit van een zogenaamde flottielje (formatie van oorlogsschepen, red.) dat was samengesteld door de Turkse terreurorganisatie IHH en had volgens de Turken “humanitaire goederen” aan boord.

Tijdens een bezoek aan de IDF-basis Tzrifin, nadat het schip was opgebracht, heb ik zelf kunnen constateren dat er geen humanitaire goederen bestemd voor Gaza aan boord waren. De enige humanitaire hulp die de Mavi Marmara vervoerde was een hoeveelheid medicijnen waarvan de houdbaarheidsdatum was verlopen. De IHH actie werd uitgevoerd met toestemming van Erdogan en was bedoeld als een duidelijke provocatie.

Toen de Verenigde Naties in 2011 een rapport over het Mavi Marmara incident publiceerden en verklaarden dat de Israëlische militaire blokkade van Gaza gerechtvaardigd was volgens het internationale recht, wees Erdogan de ambassadeur van Israël uit en riep de Turkse ambassadeur terug uit Tel Aviv. De crisis duurde voort totdat president Barack Obama ex-premier Benjamin Netanyahu min of meer dwong om zijn excuses aan Turkije aan te bieden.

Dat was in maart 2013, toen Obama eindelijk een bezoek aan Israël bracht. Israël betaalde later zelfs compensatie aan de families van de negen omgekomen IHH leden. Dat was één van de Turkse voorwaarden voor de verzoening met Israël.

De crisis in 2018

De nieuwe verzoening hield echter geen stand en in 2018 wees Turkije opnieuw de Israëlische ambassadeur uit. Dat was nadat Arabieren in Jeruzalem gewelddadige betogingen hielden en de Israëlische veiligheidstroepen ook geweld gebruikten om die demonstraties in te tomen. Het Arabische geweld werd openlijk door Turkije aangemoedigd. Dit gebeurde nadat de toenmalige Amerikaanse regering van president Trump aankondigde dat de ambassade van de Verenigde Staten zou worden verplaatst van Tel Aviv naar Jeruzalem en tevens de gehele stad erkende als de hoofdstad van Israël.

De nieuwe diplomatieke crisis leidde uiteindelijk tot een algehele breuk in de Turks-Israëlische relatie en leidde ertoe dat Yossi Cohen, het toenmalige hoofd van de Mossad (de Israëlische geheime dienst), in 2020 Turkije bestempelde als een gevaar voor de vrede in het Midden-Oosten.

Turkse agressie

Cohens opmerking had niet alleen te maken met de openlijke vijandigheid die Erdogan toonde ten opzichte van Israël. Het had ook te maken met andere agressieve acties die Turkije uitvoerde in het Midden-Oosten en tegen de buurlanden Griekenland en Cyprus. Turkije voerde, bijvoorbeeld, onder Erdogan twee invasies uit in Syrië. Deze leidden tot grote ellende onder de Syrisch-Koerdische bevolking.

Deze invasies werden door Erdogan steevast gerechtvaardigd met de valse aantijging dat de Syrische Koerden “terroristen” waren die Turkije bedreigden. De agressieve Turkse acties in Syrië, maar ook in Noord-Irak, waar het Turkse leger regelmatig doelen aanvalt van de verboden Turkse Koerdische beweging PKK, leidden er uiteindelijk toe dat de IDF Turkije toevoegde aan de lijst van bedreigingen voor Israël. De Turks-Israëlische relaties waren daarmee op een dieptepunt aangeland. De crisis leek verder te verergeren, toen de Arabische Golfstaten in 2020 vrede sloten met Israël, iets dat door Erdogan oorspronkelijk werd aangemerkt als “verraad” tegen de Palestijnse Arabieren.

Ommekeer in de betrekkingen

De verbetering in de betrekkingen tussen Turkije en Israël begon uiteindelijk nadat de regering Bennett en Lapid aantrad vorig jaar juni. Het kan echter bijna geheel op het conto worden geschreven van Israëls president, Isaac Herzog. Deze bracht afgelopen maart een bezoek aan Ankara, waar hij tot verrassing van velen een warm welkom kreeg. Het bezoek van de Israëlische president vond plaats op uitnodiging van Erdogan, die Herzog eerder belde om hem geluk te wensen met zijn benoeming als president van Israël.

Sinds die tijd matigde de Turkse leider zijn anti-Israël retoriek en liet zijn minister van Buitenlandse Zaken Mevlut Cavusoglu zelfs een bezoek brengen aan Israël. Dat was afgelopen 25 mei en het was de eerste keer in vijftien jaar dat er een dergelijk bezoek plaatsvond. Zowel Erdogan als Cavasoglu deden echter hun best om te benadrukken dat de hernieuwing van de betrekkingen met Israël niet betekende dat men de support voor de Palestijnse Arabieren zou stopzetten. Cavasoglu bezocht tijdens zijn bezoek aan Israël daarom ook de gebieden onder het bestuur van de Palestijnse Autoriteit.

In Israël werd toen nog altijd met terughoudendheid gereageerd op de plotselinge positieve wending in de relaties met Turkije. Er zou sprake zijn van bepaalde voorwaarden die Israël stelde aan normalisatie van de betrekkingen. Het ging daarbij, onder andere, om het feit dat Turkije Hamasterroristen een veilig oord biedt en hen laat opereren tegen Israël vanaf Turks grondgebied. Klaarblijkelijk heeft de regering in Jeruzalem nu besloten dat deze kwestie beter kan worden opgelost na de nieuwe normalisatie in de betrekkingen met Turkije.

Het waarom van de ommekeer

Nu de diplomatieke relaties tussen Israël en Turkije weer zijn hersteld, dringt zich de vraag op waarom Erdogan plotseling zijn houding wijzigde en toenadering zocht tot Israël. Het antwoord daarop is dat een mix van voornamelijk economische interesses en Turkijes toenemende isolement in het Midden-Oosten. Dit zette Erdogan ertoe aan om zijn aversie tegen de Joodse staat om te buigen naar een meer verzoenende houding.

De slechte toestand van de Turkse economie, die nu op volledig instorten staat, was een belangrijke reden voor de Turkse leider om zijn houding ten opzichte van Israël, dat is veranderd in een economische grootmacht in de regio, te wijzigen. De handel tussen Turkije en Israël bleef ondanks de crisis in de relaties altijd doorgaan. Zelfs op het hoogtepunt van die crisis, na de oorlog tussen Hamas en Israël in 2014, bleef de handel doorgaan. De regering in Jeruzalem stond toen zelfs toe dat Turkse trucks met handelswaar van de haven in Haifa naar Jordanië konden rijden. Deze ongebruikelijke route werd veroorzaakt door de oorlog in Syrië, dat altijd als doorvoerroute had gefungeerd voor vrachtwagens uit Turkije.

Turkije heeft Israël nu nodig om nieuwe economische initiatieven van de grond te krijgen. Denk bijvoorbeeld aan de exploitatie van gas in de Turkse economische zones in de Middellandse Zee en de aanleg van een gaspijplijn naar Europa. Ook heeft het land de inkomsten nodig van het Israëlische toerisme. Turkije was lange tijd de belangrijkste bestemming voor Israëlische toeristen. Echter, sinds de crisis begon, werd er regelmatig een negatief reisadvies afgegeven.

Erdogan zag ook dat de zogenaamde Abraham Akkoorden tussen Israël en sommige Arabische landen economisch enorme voordelen opleverden voor de betrokken partijen.

Het gaat dus vooral om interesses en niet om een plotselinge inkeer bij de Turkse dictator. Het is namelijk een feit dat Turkije onder Erdogan de laatste jaren zich heeft aangesloten bij de groep landen die de wereldvrede bedreigen. Turkije, een NAVO-lidstaat, haalde de banden met Rusland en Iran aan, maar ook met Libië. Deze laatste is een broeinest van Islamisten en ziet de laatste weken weer een opleving van de burgeroorlog. Ook het feit dat Turkije de relaties met Hamas nu niet gewijzigd heeft, laat zien dat er sprake is van een cosmetische koerswijziging.