De woorden van Lapid deden de langdurige spanningen tussen de twee landen weer oplaaien over de manier waarop Polen haar Joodse burgers tijdens de Holocaust heeft behandeld. Een hoge Poolse functionaris merkte op dat de huidige studievorm ‘valse stereotypen’ over Polen zou aanmoedigen. We hebben het hier over een historisch geschil dat mij doet denken aan een ander volk, en een ander land, in een andere tijd van de geschiedenis.

‘Liefhebber van Joden’

Pedro was koning van Castilië en León van 1350 tot 1369. Zijn vijanden gebruikten een weloverwogen strategie om hem te beschuldigen van vriendjespolitiek naar de Joden toe, van een ‘liefhebber en veredelaar van Joden' te zijn. Dit was een bijnaam die werd gebruikt om zijn reputatie te besmeuren, aangezien hij bekend stond als rechtvaardig naar zijn Joodse onderdanen toe. Hij nam krachtige maatregelen tegen elk antisemitisch geweld, waaronder zelfs de executie van ten minste vijf anti-Joodse leiders van een pogrom. Na de moord op Pedro door zijn halfbroer, Enrique (Henry) van Trastámara, moesten Joden een geel teken dragen als straf voor het steunen van de voormalige koning.

Enrique nam de troon over en hield ervan om zijn voorganger te beledigen door hem 'koning van de Joden' te noemen. Hij profiteerde van de populaire Castiliaanse wrok jegens de Joden. Enrique zette pogroms aan, waarmee een periode van anti-Joodse rellen en gedwongen bekeringen in Castilië begon, die ongeveer van 1370 tot 1390 duurde. En hoewel Pedro -vooral voor middeleeuwse begrippen- een relatief goede koning was voor de Joden, herinnert de niet-Joodse geschiedenis hem vooral als, 'Pedro de Wrede'. Maar bij anderen stond hij bekend als 'Pedro de Rechtvaardige' - wat ons een idee geeft van hoe verwrongen onze historische overlevering kan zijn.

(tekst gaat verder onder afbeelding)

Holocaust overlevering

Vorige week woensdag tijdens een persconferentie, zei Yair Lapid over de Poolse overheid: "Ze wilden dicteren wat wel, en wat niet mocht worden onderwezen aan Israëlische kinderen die naar Polen gaan. We staan dit niet toe".

Het is bijna een Israëlische traditie geworden voor jonge Israëli's, om in de zomer tussen de 11e en 12e klas naar Polen te reizen om voormalige nazi-kampen te bezoeken, om meer te leren over de Holocaust en om de slachtoffers te herdenken. Deze reis wordt al langere tijd beschouwd als een mijlpaal in het Israëlische onderwijs. Voorafgaand aan de COVID-19 pandemie namen elk jaar zo'n 40.000 Israëlische studenten deel. Volgens het ministerie van Onderwijs waren er deze zomer ongeveer 7.000 geregistreerd.

De Poolse viceminister van Buitenlandse Zaken Pawel Jablonski schreef dat, "de huidige formule van georganiseerde reizen van Israëlische jongeren naar Polen veranderingen vereist, als gevolg van systematische problemen die leiden tot de versterking van valse stereotypen; wat een negatief effect heeft op de Pools-Israëlische betrekkingen." Jablonski zei ook dat Polen Israëlische studentenreizen niet wil stopzetten, maar hen eerder een andere formule wil geven die de Pools-Israëlische banden zal verbeteren.

(tekst gaat verder onder afbeelding)

Wreed of rechtvaardig?

Ik heb het grote voorrecht gehad om verschillende grote rabbijnen - van gezegende nagedachtenis - gekend te hebben. Dit waren G-dvrezende mensen die niet alleen de verschrikkingen van de Holocaust hebben meegemaakt, maar die zich ook het vooroorlogse Polen nog altijd goed konden herinneren. Onnodig te zeggen dat geen van hen een goed woord te zeggen had over hun Poolse buren...

Het is waar dat leden van het Poolse verzet, en de regering in ballingschap, worstelden om de wereld te waarschuwen voor de massamoord op Joden. Er waren inderdaad duizenden Polen die hun leven riskeerden om Joden te helpen. Maar Holocaust-onderzoekers hebben ook veel bewijs verzameld van Polen die hun Joodse buren afslachten en hun huizen plunderden. Van Poolse dorpelingen die Joodse vluchtelingen vermoordden. Of van Poolse afpersers die op hulpeloze Joden jaagden voor financieel gewin. Praat met vrijwel elke Jood wiens familieleden de oorlog in Polen hebben meegemaakt, en je krijgt hetzelfde verhaal.

Ondanks alle verschillende beweringen, blijft het een feit dat zes miljoen Joden - waaronder bijna alle ongeveer 3.3 miljoen Joden van Polen - tijdens de Holocaust door de nazi's en hun collaborateurs zijn vermoord. Het feit blijft dat er grote nazivernietigingskampen in Polen waren. Of koning Pedro van Castilië nu 'wreed' of 'rechtvaardig' was, kan nog steeds serieus worden besproken door historici. Maar deze ruimte voor debat is er niet wanneer we het hebben over de Poolse deelname aan de wrede nazimisdaden tegen het Joodse volk.