Toch ontstaan er, midden in de gebrokenheid, kleine lichtpuntjes. Foto’s van huwelijksaanzoeken. Lachende gezichten die opnieuw ontdekken wat vrijheid betekent. Militairen die terugkeren naar hun eenheid, niet uit plicht, maar uit liefde voor hun kameraden en hun land. Het is die verbondenheid die Israël al generaties overeind houdt: de kracht om telkens weer op te staan, zelfs na het ondenkbare.

Ook de nabestaanden van 7 oktober zoeken naar manieren om verder te gaan. Partners die achterbleven, vinden opnieuw liefde. Ouders die een kind verloren, zetten hun schouders onder het leven, omdat er geen andere keuze is. Het is geen rechte weg. Voor sommigen is het simpelweg te zwaar. Hun pijn verdient erkenning. Niemand mag oordelen over hoe iemand een trauma draagt.

Wat er op 7 oktober gebeurde, blijft onbeschrijfelijk. Toch proberen mensen woorden te vinden: om te herinneren, om anderen te laten weten wat nooit vergeten mag worden.

Terwijl een groot deel van de ontvoerden inmiddels terug is, zijn er nog altijd lichamen die niet naar huis zijn gebracht. Families vechten al jarenlang voor iets dat zo vanzelfsprekend zou moeten zijn: een graf, een plek om te rouwen.

Zo ook Hadar Goldin. Tijdens Operatie Protective Edge in 2014 werd hij, samen met Oron Shaul, bij een militaire actie ontvoerd en vermoord door Hamas-terroristen. Het lichaam van Hadar is door Hamas nooit vrijgegeven. Al elf jaar strijdt zijn familie voor zijn terugkeer.

Het lichaam van sergeant-majoor Oron Shaul werd in 2025 gevonden in Gaza. In een officiële verklaring stond: “In een speciale operatie van het Israëlische leger en de binnenlandse veiligheidsdienst, vlak voordat het staakt-het-vuren van kracht werd, hebben we de resten van Golani-brigade-militair Oron Shaul teruggebracht naar Israël.”

In 2018 interviewde ik Lea, de moeder van Hadar. Vlak voor zijn dood stond hij op het punt te trouwen. Hij had plannen, talenten, ambities. Ze liet me zijn kunstwerken en teksten zien: alles doordacht, vol gevoel. In zijn gebedenboek stonden potloodaantekeningen die zij bijna als heilig beschouwde (Twee jaar geleden waren de kunstwerken van Hadar nog te zien in een expositie in het Israëlcentrum).

Op een moment raakte ik per ongeluk een pagina aan. Ze schrok, bang dat het spoor van haar zoon zou vervagen. Haar reactie, en mijn schaamte, draag ik nog altijd met me mee. Het liet me voelen hoe kwetsbaar herinneringen kunnen zijn als er niets tastbaars meer overblijft.

Voor al die families hoop en bid ik dat zij dat stukje zekerheid terugkrijgen. Zodat de rouw niet langer bevroren blijft, maar langzaam kan beginnen te helen.