De prins

Er is een goede reden waarom deze rabbijn in het Hebreeuws ‘Shmuel haNagid (de prins)’ wordt genoemd. Dat is ook precies de reden waarom dit stukje geschiedenis mij al sinds mijn kinderjaren gefascineerd heeft. Rabbijn Shmuel de prins was de leider van de Joodse gemeenschap in het 11^e-eeuwse Islamitisch Spanje en diende van 1027 tot aan zijn sterven in 1056 als vizier bij de koningen van Grenada. Hij had een wereldberoemde reputatie van wijsheid en compassie voor iedereen, en was daarom dan ook zeer geliefd.

Hij leefde in een tijd die men ‘de Gouden Eeuw van Spanje’ noemt. Moslims en Joden leefden toen samen in opmerkelijke harmonie. Maar net zoals in elke andere tijd waren er natuurlijk altijd uitbraken van onverdraagzaamheid en antisemitisme. Op een dag schoot een kruidenhandelaar in een antisemitische tirade uit tegen rabbijn Shmuel. Deze koopman behoorde tot een beweging van fanatieke moslims die het niet kon hebben dat een Jood zo’n belangrijke functie had in een moslimland. Toen de koning hiervan hoorde, liet hij de koopman onmiddellijk arresteren. De koning besloot dat de tong van de man moest worden uitgesneden. En gaf het ‘genoegen’ om dit te doen aan rabbijn Shmuel.

In plaats van de straf uit te voeren, vergaf hij de koopman, zette hem vrij, en stuurde hem zelfs geschenken. Enige tijd later liepen de koning en rabbijn Shmuel op de markt en kwamen ze deze koopman tegen. Deze keer kwam hij naar hen toe vol met lovende en waarderende woorden voor de Joodse grootvizier. De koning wendde zich nu boos tot rabbijn Shmuel, en zei: “Ik dacht dat ik je had opgedragen de tong van deze man uit te snijden?!” De rabbijn antwoordde: "Dat heb ik ook gedaan. Ik heb zijn boze tong verwijderd en het vervangen door een vriendelijke tong." Door de situatie aan te pakken zoals hij deed, veranderde Shmuel HaNagid een vijand in een aanhanger.

Geliefd

In zijn jaren als grootvizier vond hij niet alleen erkenning onder het Joodse volk, maar ook onder de Moslims, van wie velen zijn trouwe vrienden en bewonderaars werden. Het beste bewijs van zijn grote populariteit is dat hij, ondanks de machinaties van de Islamitische fanatici, tot aan zijn dood vizier bleef en werd opgevolgd door zijn zoon, rabbijn Josef. Toen Shmuel haNagid in 1056 stierf in Grenada rouwde zowel de Joodse als de Islamitische gemeenschap om zijn heengaan.

In de Thora-lezing van deze week lezen we over hoe Abraham het leven van de koning van Sodom redt. Deze laatste staat erop om Abraham te belonen. Abraham weigert echter om zelfs maar iets aan te nemen, zodat de koning van Sodom niet zou kunnen beweren dat hij Abraham rijk had gemaakt.
Rabbijn Shmuel Bornstein (1910-1926) schrijft hierover dat er twee manieren zijn om een vijand voor zich te winnen:

1. verpletter ze met brute kracht en geweld
2. overweldig ze met liefde en vriendelijkheid, zodat ze niet anders kunnen dan hun vijandigheid opgeven.

Liefdadigheid

Net zoals rabbijn Shmuel haNagid, zoveel generaties later, was Abraham het toonbeeld van chesed, liefdadigheid. Door zijn vrijgevigheid overwon hij zijn vijanden die het niet met hem eens waren. Maar toch werd hij gedwongen ten strijde te trekken om zijn neef Lot te redden (waardoor hij ook de koning van Sodom redde). Als hij daarmee rijkdom had gewonnen, zou Abrahams beeld voor altijd zijn aangetast. Als mensen dan naar hem zouden kijken, zouden ze niet langer een man gezien hebben die zijn succes verdiende door zijn liefdadigheid, maar eerder een man die succes verdiende door oorlogvoering. De koning van Sodom zou dan zeggen dat hij Abraham rijk heeft gemaakt en dat Abraham ‘een krijger’ was net zoals hijzelf. En dat dit Abraham zijn ware rijkdom en succes had gebracht - niet zijn liefde, vriendelijkheid en geloof in G-d.

Daarom gaf Abraham er de voorkeur aan om al de rijkdommen en oorlogsbuit op te geven, en trouw te blijven aan zijn eigen identiteit in plaats van deze te riskeren omwille van materiele bezittingen. Moge we allemaal altijd de wilskracht hebben om dit soort testen te doorstaan.