Dat boek (o.a verkrijgbaar in ons Israël Centrum in Nijkerk) gaat altijd mee als we op stap gaan. Per provincie worden plaatsen beschreven waar vroeger Joden gewoond hebben. Vaak waren het kleine gemeenschappen. Soms grotere, met een synagoge, een Joods schooltje en een begraafplaats. Zo hebben we al heel wat steden en dorpen, waar Joods erfgoed te vinden was, bezocht

Joods leven in het Groninger landschap

Afgelopen zomer ging onze trip naar de provincie Groningen. Midden in het Groninger landschap liggen de plaatsen Winsum en Warffum. Eind 18e eeuw vestigen zich hier de eerste Joden. Er komt een synagoge, verschillende Joodse slagers en een begraafplaats. Het Joodse leven bloeit en er komen steeds meer gezinnen bij. Maar in de loop van de tijd vertrekken veel Joden naar de grote steden, zoals Groningen en Amsterdam. Zodoende blijven er te weinig religieus volwassen mannen over en in 1934 wordt de sjoel gesloten. Bij het uitbreken van de oorlog telden Winsum en Warffum nog maar 48 Joden. Slechts één daarvan overleefde de oorlog.

Sjoel in Winsum

In dit kleine dorpje Winsum – in 2020 door de ANWB gekozen tot ‘Mooiste dorp van Nederland’- vindt je niet veel meer terug van dat warme Joodse leven van vroeger. In de Schoolstraat staat nog het kleine sjoeltje. Sinds er de laatste dienst gehouden werd in 1934 heeft het allerlei bestemmingen gehad. Maar in de loop der jaren er is altijd goed voor het gebouwtje gezorgd. Aan de achterzijde zijn in 1993 twee glazen panelen geplaatst met daarop de namen van de dertien slachtoffers uit Winsum die in 1942 in Auschwitz zijn omgebracht.

We vervolgen onze zoektocht en rijden naar het nabij gelegen terpdorpje Warffum. Daar bekijken we de voormalige huissjoel, gelegen aan de Pastorieweg. De kleine Joodse gemeenschap die hier ontstond, was onderdeel van Winsum. Tot 1910 kwam men hier nog bijeen. Daarna eindigden de diensten, omdat er geen minjan meer gemaakt kon worden.

Na enig zoeken vinden we aan de Schoolstraat het Openluchtmuseum Het Hoogeland. We zijn benieuwd naar ‘Huize Markus’, dat onderdeel is van het museum. Dit huis is in 1834 gebouwd door Abraham Markus. Samen met zijn zoon Emanuel handelde hij in potten pannen. Tegenwoordig is Huize Markus ingericht als een koosjere slagerij. Warffum telde destijds maar liefs drie Joodse slagers. Het huis is nu een klein Joods museum, met een slagerij met een hakblok. Verder is er een kleine woonkamer met verschillende Joodse voorwerpen, zoals een menora en de Estherrol. Het is heel kleinschalig, maar je krijgt toch een beeld van hoe men toen leefde.

De Folkingestraat

In de stad Groningen vergeten we natuurlijk de mooie, grote synagoge niet. Deze ligt aan de Folkingestraat en is van 1906-1942 in gebruik geweest. Rondom de synagoge speelde zich het Joodse leven af. Aan de Folkingestraat is daarvan nog veel terug te vinden. Hier waren de Joodse winkeliers werkzaam, de slager, de bakker, de fourniturenwinkel. Sinds 1981 worden er weer diensten gehouden, en is er een museum met een permanente expositie, waarin je kennis maakt met de Joodse geschiedenis van de stad en de provincie Groningen.

Werk aan de winkel

Mijn man en ik vinden het belangrijk om Joods erfgoed in Nederland te bezoeken. Om zo de herinnering aan dat rijke Joodse leven in ons land in herinnering te houden. En er ook bij betrokken te zijn en mensen te ontmoeten die dit alles in stand houden. Het antisemitisme is in Nederland helaas nog springlevend. Volgens een recent onderzoek gelooft een kwart van de mensen onder de 40 jaar dat de Holocaust een mythe is of een overdrijving.

Er is dus veel werk aan de winkel! En zo’n bezoekje aan voormalige Joodse gemeenschappen in ons land kan ons helpen om hen te blijven gedenken en op de bres te staan!