Het project begon in 2004 uit pure noodzaak. Vijf jaar eerder, in 1999, had de Islamitische Waqf (de religieuze autoriteit die namens Jordanië het beheer voert over de islamitische heiligdommen op de Tempelberg) zonder toestemming grootschalige graafwerkzaamheden verricht op de Tempelberg. Met bulldozers werd ruim 9000 ton aarde afgevoerd, vermengd met archeologische resten van onschatbare waarde.

“Voor ons was dit een archeologische ramp van historische proporties,” vertelt archeoloog dr. Gabriel Barkay, medeoprichter van het Zeefproject. “Je zou het kunnen vergelijken met iemand die een middeleeuwse kathedraal sloopt en de stenen als bouwpuin gebruikt.”

Bijzondere vondsten

Samen met zijn collega Zachi Dvira besloot Barkay het tij te keren. Ze verzamelden de gedumpte grond en begonnen met een kleinschalig initiatief om die systematisch te zeven. Wat begon met geïmproviseerde bakken groeide uit tot een internationaal project waar inmiddels duizenden vrijwilligers aan hebben meegewerkt.

De oogst is indrukwekkend. Tot nu toe zijn tienduizenden objecten geïdentificeerd en gecatalogiseerd:

• Munten uit de tijd van de Eerste Tempel, maar ook Romeinse en Byzantijnse exemplaren. Een zeldzame munt uit het jaar 69 draagt de inscriptie “Voor de verlossing van Zion”.
• Zegelafdrukken (bullae) met Hebreeuwse namen, waarvan sommige voorkomen in de Bijbel.
• Keramiek en mozaïekvloeren die ooit de zalen van de Tweede Tempel sierden.
• Dierlijke botten, mogelijk resten van tempeloffers.
• Sieraden en pijlpunten, stille getuigen van zowel het dagelijks leven als de verschillende oorlogen.

“Elk stukje vertelt een verhaal”, zegt Barkay. “Een fragment van een lamp kan ons iets leren over de rituelen van tweeduizend jaar geleden. Een munt kan een opstand of een religieus feest markeren. Samen vormen ze een mozaïek van de geschiedenis van de Tempelberg.”

Voor de vrijwilligers is het zeven vaak een emotionele ervaring. “Toen ik dit stukje mozaïek vond, kreeg ik kippenvel,” zegt de Amerikaanse toerist Rachel (34). “Je voelt letterlijk de verbinding met een plek waar miljoenen mensen al eeuwen naar opkijken. Het is veel meer dan een steen; het is een stukje van een verhaal dat groter is dan ikzelf.”

Ook scholieren uit Israël doen mee. De vijftienjarige Yonatan uit Modiin glimlacht terwijl hij een scherf vasthoudt. “Op school leer je over de tempels. Hier zie je het met eigen ogen. Het is alsof geschiedenis ineens werkelijkheid wordt.”

Niet alleen Joden ervaren die verbondenheid. De Duitse vrijwilliger Klaus (52), christen en leraar geschiedenis, vertelt: “Ik wilde tegen mijn leerlingen later kunnen zeggen dat ik zelf heb gezeefd in Jeruzalem. Hier ligt de oorsprong van ons geloof. Het stof onder mijn nagels voelt als een geschenk.”

Twistpunt

De vondsten hebben ook een politieke lading. De vraag wie het eerst op de Tempelberg was, is een twistpunt dat de internationale politiek regelmatig in vuur en vlam zet.

De archeologische gegevens zijn echter eenduidig: al millennia geleden stonden hier de tempels van Salomo en Ezra. Historici zoals Flavius Josephus beschreven hun pracht en omvang uitvoerig. Inscripties die waarschuwden de binnenhoven niet te betreden, zijn teruggevonden en gedocumenteerd.

Toch wordt de geschiedenis vaak overschaduwd door politieke belangen. UNESCO nam in de afgelopen jaren resoluties aan die in de ogen van Israël te weinig oog hadden voor de Joodse wortels van de Tempelberg. Verschillende woordvoerders ontkennen soms openlijk dat er ooit een Joodse tempel stond.

“Dit is geen debat dat je met stemmen in een commissie moet willen beslechten,” zegt Barkay. “De aarde zelf spreekt. Laat de stenen, de munten, de scherven getuigen. Zij zijn objectief. Zij liegen niet.”

Voor de Joodse traditie is die emotionele band met de aarde van Jeruzalem eeuwenoud. Psalm 102 beschrijft hoe het volk zelfs in ballingschap “zijn stenen liefheeft en zijn stof koestert”. Middeleeuwse commentatoren vertellen hoe gedeporteerde Joden aarde van de stad meenamen naar Babylonië om synagogen mee te bouwen.

Diezelfde geest klinkt door in het Zeefproject. Families en toeristen uit alle windstreken nemen plaats bij de zeven, geduldig zoekend naar kleine tekenen van een groots verleden. Voor kinderen is het een avontuur, voor volwassenen een tastbare verbinding met de wortels van hun cultuur, voor ons een must.