De Kristallnacht vormde ogenschijnlijk een plotselinge uitbarsting van antisemitisme, maar in werkelijkheid was het het resultaat van jarenlange ophoping van Jodenhaat. Bovendien bleek het een grimmige voorbode van wat de wereld daarna zou meemaken: de Holocaust.

Decennialang herdachten wij deze nacht als een gebeurtenis die thuishoort in een donker verleden. Met het geruststellende idee dat zoiets zich in onze tijd niet meer zou kunnen herhalen. Maar de wereld werd opgeschud uit de slaap.

Van ‘never again’ naar ‘never again is now’

Op 7 oktober 2023 vond de grootste pogrom op Joden plaats sinds de Holocaust. Niet tegen synagogen, maar tegen dorpen, gezinnen en jongeren op een muziekfestival. Ruim 1.200 Israëli’s werden op gruwelijke wijze vermoord, talloze mensen ontvoerd. Veel Joodse gemeenschappen beschouwen deze aanslag als een tragische echo van de Kristallnacht – een Kristallnacht van de 21e eeuw.

Geschiedenis herhaalt zich nooit precies hetzelfde. Antisemitisme verandert, past zich aan, vindt nieuwe argumenten en nieuwe uitingsvormen. Om ons gerust te stellen dat we vooral niet antisemitisch zijn. Je zou verwachten dat deze tragedie wereldwijde steun en compassie voor Israël en Joodse gemeenschappen zou teweegbrengen. Maar in plaats daarvan zien we wereldwijd protesten waar angstaanjagende leuzen klinken en waar terreurdaden soms zelfs worden toegejuicht. Een schok die veel Joden terugwerpt in de angst en eenzaamheid die hun families generaties geleden al kenden.

Een waarschuwing die we niet mogen negeren

Het antisemitisme van vandaag lijkt, net als in 1938, niet uit het niets te komen. Het sluimerde, groeide, en komt nu opnieuw als met een explosie aan de oppervlakte. Zelfs in Nederland ervaren Joden dat ze niet vanzelfsprekend veilig zijn. Het annuleren van een Chanoeka-concert in het Concertgebouw – enkel omdat de zanger Joods is en voor Israëlische soldaten heeft gezongen – is daarvan een pijnlijk voorbeeld.

Israël en Joodse gemeenschappen wereldwijd voelen zich vaak alleen en niet begrepen. Juist daarom is het belangrijk dat wij laten zien dat zij niet alleen staan. Vanuit verbondenheid en solidariteit blijven wij naast hen staan, in gebed en in steun.

Blijvend herinneren, zodat het nooit terugkeert

Wij herdenken de Kristallnacht niet alleen als een tragedie uit het verleden, maar als een dringend signaal aan de toekomst. We houden deze geschiedenis als een spiegel voor aan elke nieuwe generatie. Wat toen gebeurde, mag nooit worden vergeten. En wat daarna gebeurde, mag nooit opnieuw plaatsvinden. Want herdenken betekent vandaag ook waakzaam blijven én strijden tegen het antisemitisme.

Sta op, o God, voer Uw rechtszaak,
denk aan de smaad die dwazen U de hele dag aandoen.
Vergeet het geroep van Uw tegenstanders niet;
het gejoel van wie tegen U opstaan, stijgt voortdurend op (Psalm 74:22,23).