Samenkomst

Het was een ideale kans voor deze jonge reizigers. Er was kost en inwoning, gemeenschap en de kick van nieuwe mensen ontmoeten. Lange dagen in de zon zijn goed voor ieders ijdelheid. Dat gold ook voor deze spierwitte, door de zon geteisterde jongeren die uit grijze en koude landen kwamen en eindelijk aan hun kleurtje konden werken.

Letterlijk betekent kibboets 'een samenkomst'. Een kibboets was een onderneming waarvan de leden instemden om de winsten, de lonen, de kleren, het eten en zelfs hun kinderen gelijk te verdelen. Boerderijmanagers verdienden hetzelfde als degenen die de vloer van de eetzaal dweilden en elke beslissing werd als groep genomen, meestal tijdens eindeloze nachtelijke vergaderingen. Het idee achter de kibboets was om een utopische gemeenschap te vormen, gebaseerd op socialistische principes en gevestigd op de grond van het Joodse thuisland.

Degania

Het waren jonge mensen die de kibboetsen oprichtten. Degania, de eerste kibboets, werd aan het begin van de 20e eeuw opgericht door een tiental jongeren die nauwelijks de twintig waren gepasseerd. Net als in het antisemitische Europa dat ze hadden verlaten, was ook hun toekomst in het land Israël onzeker. Ze hadden nauwelijks kennis van landbouw en moesten vechten tegen een verzengende hitte die ze in de vrieskou van Oost-Europa niet gewend waren. Ze moesten het land bewerken onder de brandende zon die de aarde van de Jordaanvallei verschroeide.

In Degania begonnen de stichters kinderloos een huis te delen. Al snel ontstond er een hechte egalitaire gemeenschap en kwamen er - niet verrassend - ook kinderen. In de eerste decennia voor en na de oprichting van de staat Israël ontstonden er meer dan 300 kibboetsen in het hele land. Op het hoogtepunt woonde één op de tien Israëli's in een kibboets.

Land, werk en taal

Centraal in de ideologie van de kibboets stond de ethiek van land, werk en taal. In christelijk Europa hadden Joodse mensen nooit land mogen bezitten. Veel beroepen waren verboden voor Joden. Voor deze nieuwe pioniers waren het de Joodse religie, de hechte gemeenschap, het verschil in taal en de onbekendheid met Joodse tradities die hun christelijke buren vijandig hadden gemaakt. Het Joodse volk was tweeduizend jaar lang volledig afgesloten van de natuur en opgesloten binnen stadsmuren. Daarom moesten deze nieuwe kibboets-pioniers veel van hun oude leven achter zich laten. Het land Israël was een nieuwe wereld. De wereld van vervolging en beperkte werkmogelijkheden was niet meer. Deze jonge mensen zagen zichzelf als de 'nieuwe Jood', de Jood die eindelijk kon zwoegen en zijn eigen land kon bezitten.

Het leven in de kibboets draaide om werk, en dan vooral om werken op het land dat eindelijk van hen was. Werk zorgde voor veiligheid, productiviteit, voldoening, een gezonde gemeenschap en toekomstige generaties. Het was dus werk dat hen bevrijdde - een idioom dat de nazi's dertig jaar later nog eens op huiveringwekkende wijze herhaalden toen ze "Arbeit macht frei" aan de poorten van Auschwitz hingen.

Kibboets-crises

Zoals elke sociale beweging kwam en ging ook de kibboetsbeweging. Ze bleef populair en bleef gestaag groeien tot in de jaren 1970.  De onrust in het paradijs begon met de collectieve opvoeding van kinderen. In kibboetsen werden familiebanden gezien als onsmakelijk en de tegenpool van de utopie van het collectivisme. Kinderen werden daarom in aparte huizen opgevoed en mochten maar een paar uur per dag bij hun ouders zijn. Sommige kinderen vonden het leuk om in de kinderhuizen te wonen, maar veel kinderen ook niet. Ze vonden het vreselijk om afscheid te nemen van hun ouders als de tijd om was. Hoe cool en 'collectief' een ouder ook is, hij of zij blijft altijd een ouder. Ouders verlangden ook naar hun kinderen. Er ontstonden ruzies over het collectief opvoeden van kinderen en dit veroorzaakte grote verdeeldheid in de kibboetsen.

De volgende crisis was de was. Niemand had er rekening mee gehouden dat de meeste vrouwen op een bepaald moment in hun leven graag een outfit of twee uitkiezen. Een kibboets stond dat soort individuele privileges niet toe. Vuile kleren werden samen gewassen en schone werden dezelfde dag in ruil uitgedeeld. Het was één maat voor iedereen. Vrouwen die er leuk uit wilden zien voor de gelegenheid begonnen daarom zakgeld te vragen om hun eigen kleren te kunnen kopen. Al snel vroegen zowel mannen als vrouwen om dit en dat, een privilege hier en een privilege daar. Het streven naar individualisme leidde tot privatisering en uiteindelijk tot de fatale klap voor de kibboetsen.

In de jaren zeventig begonnen stoere jonge kameraden van de kibboetsen zich te realiseren dat ze niet precies hetzelfde waren of in dezelfde situatie verkeerden als de vroege stichters van deze collectieve boerderijen. Het leven was veranderd. Overal in Israël groeiden de steden en ontstonden er nieuwe bedrijven. Er was een overvloed aan mogelijkheden en geld te verdienen buiten de kibboets in de grote wijde wereld. Het is niet verwonderlijk dat ze meer uit het leven wilden halen. Dat willen de meeste mensen. Ze hadden het gevoel dat ze iets misten. Toen de kansen zich aandienden, werd de solidariteit van het kibboetsleven weggevaagd. De meerderheid van deze in de kibboets opgegroeide kinderen begon de wereld te verkennen: en met 'wereld' bedoel ik de steden in Israël.

Veranderingen

Het vertrek van de leden resulteerde in minder mensen om het werk te doen. Omdat er niet genoeg arbeiders waren, begonnen de kibboetsen een pr-campagne om jonge Europeanen en Amerikanen uit te nodigen om vrijwilligerswerk te komen doen. Maar zelfs dat was niet genoeg om de kibboetsen te onderhouden. Velen van hen moesten geld lenen, wat leidde tot een schuldencrisis in de jaren tachtig en een reeks reddingsoperaties door de overheid.

De jaren negentig zagen verdere groei en innovatie in de Israëlische economie. Kibboetsen begonnen managers van buitenaf in dienst te nemen die meer zakelijke ervaring hadden. Ze keerden zich ook af van de landbouw die onrendabel werd en richtten zich in plaats daarvan op hightech. Ook de lonen veranderden. Niet iedereen kreeg hetzelfde salaris. In plaats daarvan werden mensen nu betaald op basis van hun vaardigheden. Het was een goede en winstgevende zet. De ene na de andere kibboets begon geprivatiseerd te worden. Elk lid kreeg een bescheiden huis en een individueel aandeel in de fabriek of het land.

Een stukje geschiedenis

Vandaag de dag zijn er in Israël nog maar een paar kibboetsen die zich aan de traditionele socialistische communale idealen houden, en zelfs daarvan zijn de meeste bezig met de verkoop van de kleine huisjes die ooit toebehoorden aan leden die er niet meer zijn. Met nauwelijks genoeg ruimte om je onder de douche rond te kunnen draaien, brengen sommige van deze appartementen evenveel - of zelfs meer - op dan appartementen in de steden. Het draait allemaal om de locatie. Groen gras en rustige weiden, en uitzicht op de velden is een zeldzaamheid in Israël en de moeite waard om voor te betalen.

De meeste van Israëls eerste schrijvers, politici, generaals, kunstenaars, dichters, acteurs en journalisten groeiden op in een kibboets. Daar zijn werken en natuur onlosmakelijk verbonden met het kibboetsleven. Een Israël zonder de culturele invloed van de kibboets is als citroenlimonade zonder citroenen. Het is ondenkbaar. Daarom zal de legendarische kibboets altijd een grote plaats innemen in het culturele mozaïek en de geschiedenis van Israël, in de gedachten van alle Israëli's en zelfs van bezoekers die het land voor het eerst bezoeken.