Soms lijkt het alsof Nederlandse redacties een morele shortcut hebben gevonden: noem Israël een apartheidsstaat en je hoeft niet langer te praten over context, geschiedenis of wet. Maar onze samenleving, die zichzelf graag profileert als kritisch en reflectief, verdient beter dan slogans.

Wat is apartheid?

Er bestaat een juridisch kader dat precies omschrijft wat apartheid is. Het Internationaal Verdrag inzake de Bestrijding en Bestraffing van de Misdaad van Apartheid (1973) definieert het als “onmenselijke handelingen gepleegd met het doel de overheersing te vestigen en te handhaven van een raciale groep over een andere raciale groep en deze systematisch te onderdrukken”.

Daarbij gaat het om structurele, door de staat ingestelde maatregelen:

• het ontnemen van staatsburgerschap;
• het verbieden van politieke participatie;
• het scheiden van ziekenhuizen, scholen, stranden en universiteiten;
• het verbieden van gemengde huwelijken;
• gedwongen verhuizingen en Bantustans;
• marteling of willekeurige detentie als onderdeel van staatsbeleid.

Het Statuut van Rome (1998), waarop het Internationaal Strafhof is gebaseerd, neemt deze definitie over en plaatst apartheid onder de misdrijven tegen de menselijkheid. Wie Israël onder dit kader wil plaatsen, moet aantonen dat er een raciale hiërarchie is waarin één groep de ander via wet en staatsstructuur overheerst. Dat is een stevige claim. En daarom is het opmerkelijk hoe weinig journalisten die moeite doen. Wie de feiten bekijkt, ziet een land met diepe spanningen, maar niet met institutioneel racisme.

Geen segregatiewetten

Israël kent geen segregatiewetten. Arabische burgers hebben stemrecht, kunnen worden gekozen en bekleden hoge functies. De Basic Law: Human Dignity and Liberty (1992) beschermt waardigheid en vrijheid voor alle burgers. Het Hooggerechtshof telt Arabische rechters; de bekendste was Salim Joubran, die mede toezicht hield op verkiezingen - een rol die in Zuid-Afrika ondenkbaar was.

Arabische partijen zitten in het parlement. Sommige sloten zelfs aan bij regeringscoalities, zoals Ra’am, de islamitische partij onder Mansour Abbas, die in 2021–2022 onderdeel was van een brede coalitie. In ziekenhuizen werken Arabische artsen en Joodse verplegers zij aan zij. Universiteiten zijn gemengd. Openbaar vervoer en publieke ruimtes zijn toegankelijk voor iedereen. Het beeld dat Israël burgers op basis van etniciteit structureel scheidt, houdt juridisch en feitelijk geen stand.

Is er ongelijkheid? Absoluut. Er bestaan verschillen en spanningen tussen bevolkingsgroepen, net zoals in elk land. Maar ongelijkheid is niet hetzelfde als apartheid. En wie die twee verwart, vervormt niet alleen de geschiedenis van Zuid-Afrika, maar ook de feitelijke realiteit van miljoenen Israëli’s en Arabische burgers.

En de Palestijnen dan?

Het moeilijkste deel van het debat wordt vaak volledig genegeerd: de Westelijke Jordaanoever en Gaza. Daar is de situatie moeizaam, maar geen enkel serieus internationaal jurist beschrijft die als apartheid in Zuid-Afrikaanse zin. De Palestijnen daar leven niet onder Israëlisch staatsrecht, maar in een complexe politieke realiteit die voortvloeit uit oorlogen, mislukt vredesproces en veiligheidsdreiging.

De Oslo-akkoorden (1993–1995) deelden de Westelijke Jordaanoever op in Zone A, B en C.

• A: volledig Palestijns bestuur.
• B: Palestijns civiel bestuur, gedeelde veiligheid.
• C: Israëlische veiligheidscontrole.

Is dat problematisch? Ja. Is het een mislukte politieke regeling? Dat zal de geschiedenis leren. Maar het is niet ontworpen om een “superieur ras” te beschermen en een “inferieur ras” te onderdrukken. Het is een wrange uitkomst van onafgemaakte diplomatie. Wie deze werkelijkheid reduceert tot “apartheid” wint morele helderheid, maar verliest historische eerlijkheid.

Polarisatie

De kracht van het apartheid-frame zit niet in zijn waarheid, maar in zijn eenvoud. Het biedt een verhaal waarin Israël de morele schurk is en Palestijnen de eeuwige slachtoffers. Voor complexiteit is geen plaats. Maar journalistiek die weigert context te bieden, voedt geen begrip - het voedt polarisatie.

Dat die polarisatie aan Europa niet onschuldig voorbijgaat, hoeft eigenlijk niet te worden uitgelegd. Telkens als Israël op morele gronden wordt gedehumaniseerd, neemt antisemitisme toe, ook tegen Nederlandse Joden die niets te maken hebben met militair beleid of regeringsbesluiten in Tel Aviv. Geschiedenis herhaalt zich niet letterlijk, maar echoot vaak onheilspellend.

Wie het debat serieus neemt, mag Israël bekritiseren. Maar kritiek zonder feiten is geen analyse; het is propaganda. En propaganda, wanneer ze ongevraagd door redacties wordt verspreid, is geen dienst aan het publiek, maar een verraad aan de journalistieke opdracht. Nederland kent een traditie van onderzoeksjournalistiek. Die is hard nodig. Geen artikelen die losse uitspraken vergroten, maar stukken die uitleggen: wat is apartheid? Wat zegt het recht? Wat zijn de feiten op de grond? Wat zijn de mislukkingen van beide partijen?

Israël is geen heilige staat. Maar een apartheidsstaat? Dat is hij niet. Wie dat wel beweert, moet de bewijslast dragen, niet alleen de emotie. Het is tijd dat Nederlandse media die verantwoordelijkheid weer opnemen. Want woorden doen ertoe. En wie ze misbruikt, maakt van nuance een vijand en van waarheid een voetnoot. Dat verdient ons publiek niet.

Bekijk ook deze uitzending, die gaat over een klein dorpje in Israël waar Joden Arabieren, Bedoeïenen en christenen door elkaar heen wonen.