Ik moet altijd denken aan de Esnoga, de majestueuze Portugese Synagoge in hartje Amsterdam. Dit huis van gebed, gebouwd in de zeventiende eeuw, werd opgericht door Joden die alles hadden verloren: hun land, hun huizen, hun vrijheid. Ze waren gevlucht uit Spanje en Portugal, waar de inquisitie hun levens verwoestte. Maar in Amsterdam vonden ze eindelijk ademruimte. Hier mochten ze weer openlijk Joods zijn, hier bouwden ze een monument dat tot op de dag van vandaag getuigt van hun moed en hun geloof.

De Esnoga is niet zomaar een gebouw. Het is een symbool van hoop, van een samenleving die toen begreep dat gastvrijheid geen bedreiging is, maar een zegen. Hoe pijnlijk is het dat juist nu, vier eeuwen later, de geest van die tolerantie zo zwaar onder druk staat. Het voelt alsof mijn vertrouwde wereld van een open en gastvrij Nederland uit mijn handen is geglipt. Het is alsof ik een ballon in mijn handen hield die plotseling werd leeg geprikt en als een futloos omhulsel uiteenspatte.

Waar is dat Nederland gebleven waarin mijn kinderen en kleinkinderen zonder angst konden opgroeien? Waar is dat Nederland waarin ik mijn keppel zonder aarzeling kon dragen? Waar is dat Nederland dat zijn eigen geschiedenis kende, en dat begreep dat antisemitisme niet alleen Joden treft, maar de ziel van de hele natie aantast?

Ik kan de moed gemakkelijk verliezen. Maar dan denk ik aan de profeet Jeremia.

Jeremia voor ons als voorbeeld

Jeremia leefde in een tijd die in veel opzichten lijkt op de onze. Zijn volk stond op de rand van vernietiging, zijn woorden werden weggehoond, zijn boodschap was ongewenst. Hij kende de eenzaamheid van iemand die de waarheid spreekt, terwijl niemand wil luisteren. Hij werd voor verrader uitgemaakt, opgesloten, verstoten. En toch gaf hij niet op. Jeremia leefde ongeveer 2625 jaar geleden en voorspelde de verwoesting van de tempel van koning Salomo.

Wat Jeremia zo bijzonder maakt, is dat hij niet alleen de ondergang aankondigde, maar ook bleef vasthouden aan hoop. Midden in de belegering van Jeruzalem, terwijl de toekomst uitzichtloos leek, kocht hij een veld in Anatot. Een absurd gebaar – wie investeert in land terwijl je volk op het punt staat in ballingschap te worden weggevoerd? En toch deed hij het. Want Jeremia wist: deze ballingschap is niet het einde. Dit volk, dit land, dit verbond – ze zullen standhouden.

Die koppige, bijna dwaze hoop is precies wat ik vandaag nodig heb. En wat wij allemaal nodig hebben in Nederland.

Ja, er is haat. Ja, er is angst. Maar er is ook geschiedenis. Er is de herinnering aan de Esnoga en alles waar zij voor staat. Er is de erfenis van tolerantie, die veel sterker is dan het geroep van extremisten. Er is de overtuiging dat een samenleving die antisemitisme bestrijdt niet alleen Joden beschermt, maar haar eigen ziel redt.

Sta op tegen haat

Daarom wil ik Nederland toeroepen: laat dit niet gebeuren! Sta op tegen de haat die onze samenleving vergiftigt. Leer de lessen van jullie eigen verleden: de gastvrijheid die ooit zoveel zegen bracht, de pijn van de Shoah die nooit vergeten mag worden. Laat scholen onze kinderen leren wat het betekent om samen te leven. Laat de media eerlijk en evenwichtig berichten, zonder de eenzijdige demonisering van Israël. Laat iedere burger zich uitspreken wanneer antisemitische leuzen klinken in onze straten.

Want antisemitisme is niet alleen een probleem van Joden. Het is een ziekte die de hele samenleving ondermijnt. Waar Joden moeten zwijgen of zich verbergen, daar verliest een land zijn ziel.

Jeremia leert ons dat hoop geen passieve emotie is, maar een daad. Hoop is een veld kopen in tijden van verwoesting. Hoop is blijven geloven dat herstel mogelijk is, ook wanneer alles op het tegendeel wijst. Hoop is het weigeren om de haat het laatste woord te geven.

Daarom blijf ik geloven dat Nederland kan herstellen. Dat ons land opnieuw een plek kan worden waar mijn kinderen veilig zijn, waar de Esnoga niet alleen een monument uit het verleden is, maar een belofte voor de toekomst.

Ik houd me vast aan de vastberadenheid van Jeremia in zijn hoop op een betere toekomst. Moge die toekomst er ook voor Nederland zijn.

Hoe is het om in een tijd van toenemend antisemitisme als Jood in Nederland te leven? Dat bespreken we in deze podcast met Raouf Leeraar en rabbijn Katz. 

Deze podcast is te beluisteren via Spotify en Apple Podcasts