Het is een meer en bovendien is de ‘Dode’ Zee rijk aan mineralen en bevat deze elf soorten levende organismen. Maar dat terzijde. Het is een van de beroemdste bezienswaardigheden in Israël. In het Hebreeuws en in de staat Israël bekend als de Zoutzee (in het Hebreeuws uitwisselbaar met ‘meer’), is het ‘s werelds zoutste waterlichaam en op meer dan vierhonderd meter onder de zeespiegel ook het laagste punt op aarde.

Zout is van levensbelang

Hoewel het tegenwoordig goedkoop en overvloedig is, is zout nog steeds een essentieel goed. Het houdt de elektrolyten van het lichaam in balans. Zonder voldoende zout krijgen we last van misselijkheid, verzwakte spieren, mentale verwarring en riskeren we zelfs een coma en de dood. Zout is een levensredder.

Ook in het verre verleden begrepen mensen het belang van zout al. Tijdens de brute Romeinse bezetting van Judea tweeduizend jaar geleden, ontgonnen Romeinse soldaten het zout uit de Dode Zee. Karavanen van kamelen vervoerden het door de steile ravijnen van de Judese woestijn naar de kusthavens, waar ze de tonnen van dit kostbare goed naar de rest van het Romeinse Rijk verscheepten. De soldaten werden betaald in zoutblokken. Daarom is er in het Engels een etymologisch verband tussen de woorden ‘SoLdier’, ‘SaLt’ en ‘SaLary’ en bevatten ze alle drie de letters ‘S’ en ‘L’.

De eerste persoon die ontdekte dat de Zoutzee onder de zeespiegel lag, was de Duitse wetenschapper en ontdekkingsreiziger Gotthilf Heinrich von Schubert. In 1835 reisde hij, gewapend met de nieuwste wetenschappelijke apparatuur, naar het Heilige Land. Op weg van Jeruzalem naar de Zoutzee merkte hij de druk op van zijn hypermoderne (zij het logge) barometer. Het was buiten proporties! Niets klopte. Toen hij de klom terug naar Jeruzalem begon, merkte hij dat de barometer weer een normale waarde aangaf. Dit bracht von Schubert tot de juiste conclusie dat de Zoutzee onder de zeespiegel ligt, en mogelijk de laagste plaats op aarde is.

Dood of levend?

De Dode Zee is een naam die door Hebreeuwstaligen niet gebruikt wordt. Niets in het land Israël kan dood zijn, want het is een land vol leven. De eerste Jood in de moderne tijd die dit principe en ook de levensgevende kwaliteiten van de Zoutzee begreep, was de vader van het moderne zionisme, Theodor Herzl. In zijn boek ‘Altneuland’ schreef Herzl over toekomstige dagen waarin de ‘Dode Zee’ tot leven zou worden gewekt door Joodse mensen die naar het land terug zouden keren.

De in Rusland geboren Moshe Novomeysky werd geïnspireerd door Herzl’s ideeën. Ver weg in Siberië deed hij onderzoek naar de mineralen van de mijnen daar. Na het lezen van ‘Altneuland’ vertrok hij naar het land Israël om de Britten toestemming te vragen om potas uit het meer te delven.

Potas werd als een wondermeststof beschouwd, en Novomeysky voorzag dat de winning en verkoop ervan leven zouden kunnen brengen in de noodlijdende Joodse nederzetting in het toen door de Britten geregeerde land Israël. Een inkomen zou duizenden vervolgde Joden aanmoedigen om naar hun vaderland terug te keren. Het was niets minder dan de zogenaamde Dode Zee die de Europese Joden leven en hoop op een toekomst zou geven.

Slimme list

Eenmaal in het land vroeg Novomeysky zijn vriend Moshe Langotsky uit Siberië om over te komen. Novomeysky moest de Britten ervan overtuigen hem een vergunning te geven voor de vestiging van zijn potasfabriek. Toestemming kon alleen in Londen worden gegeven, en dat betekende daarheen gaan. Novomeysky had zijn vriend nodig om over het noordelijke strand te waken, waar hij van plan was de fabriek te bouwen. Maar Langotsky was bezorgd. Hij besloot dat hij slechts voor een paar weken zou komen omdat het onveilig was om alleen in het gebied te blijven. Lokale bandieten waren altijd een bedreiging. Maar twee weken waren niet genoeg.

Ze moesten een briljante list bedenken. Hoe vijandig de plaatselijke Arabieren ook tegenover vreemden stonden, ze gokten erop dat niemand een zogenaamde ‘dokter’ aan zou vallen. Dus besloot Langotsky er een te worden. Hij opende een ‘kliniek’ aan de kust en bemachtigde een witte jas, een stethoscoop, en vulde zelfs was flesjes met gekleurd water om ze op medicijnen te laten lijken. Het nieuws verspreidde zich al snel onder de Arabieren dat er een dokter aan de Zoutzee was. Zonder medische opleiding, zonder medicijnen en zelfs zonder ook maar één patiënt te genezen van welke ziekte dan ook, deed de kracht van de suggestie zijn werk. De kliniek was een groot succes! Voor Langotsky veranderde zijn verblijf van twee weken in 44 jaar.

Toen Novomeysky eenmaal terug was in het land en zijn ‘Palestine Potash Company’ had opgestart, stond zijn briljante brein nog niet stil en begon hij manieren te zoeken om de efficiëntie van de mijnbouw te vergroten. Het zuidelijke deel van het meer was aanzienlijk ondieper dat de noordelijke kant. Dit betekende dat de verdamping sneller zou verlopen – en dat was wat nodig was om efficiënter meer mineralen te delven. Novomeysky besloot zijn team en uitrusting naar de zuidkant te verhuizen en daar de potasfabriek op te zetten. Anders dan vandaag was er geen weg langs de Zoutzee die naar het gebied van Ein Gedi leidde. Het zuidelijke deel van het meer was onbereikbaar over de weg. De enige manier om er te komen was door over het meer te varen. De reis duurde meer dan acht uur.

Eerste kibboets

Geïnspireerd door Theodor Herzl inspireerden deze twee Russische Joden op hun beurt andere Joodse pioniers om Europa te verlaten, naar het land te komen en naar de Zoutzee af te zakken om deel uit te maken van een pioniersbeweging. Binnen een paar jaar zag de Zoutzee zijn eerste kibboets. In de jonge kibboets Beit Ha’Arava moesten de toegewijde arbeiders eerst het hoge zoutgehalte uit de grond spoelen voordat ze zaden konden planten. Maar toen de grond eenmaal schoon was, en dankzij het hoge gehalte van Potas in de aarde, produceerden de Siberische pioniers van de kleine kibboets (die hun dagen nu buiten doorbrachten bij temperaturen van 45 graden Celsius) enkele van de grootste en lekkerste vruchten en groenten in het Midden-Oosten.

Er waren een paar aan Hitlers Duitsland ontsnapte vluchtelingen voor nodig om van het gebied een vakantieoord te maken. Net als de Russische zionisten voor hen, maakten ook Harry en Rosa Levy een buitengewone reis. Deze keer niet vanuit Siberië, maar vanuit Berlijn. Het bekwame zakenpaar begon een restaurant en strandresort voor inwoners van Jeruzalem die de koude bergwinters wilden ontvluchten. Boottochten op het meer waren een specialiteit en een gewild uitstapje.

Na de onafhankelijkheidsoorlog viel het gebied in Jordaanse handen. Er was geen potasfabriek meer op het strand, en ook het Hotel van Harry en Rosa en de prachtige kibboets Beit Ha’Arava verdwenen. Maar na de oorlog bloeide de industrie weer op. De nu beroemde Dode Zee-fabrieken werden net ten zuiden van Ein Gedi gebouwd. Hotels bezaaiden de oevers en natuurreservaten werden geopend. En de aanwezigheid van deze drukte bewijst dat de Dode Zee zeker niet dood is, of eigenlijk nooit dood was.