Toen hij in 1974 vanuit de voormalige Sovjet-Unie naar Israël emigreerde, werd de Joodse staat in de communistische media steevast afgeschilderd als een “imperialistische entiteit” en beschuldigd van vrijwel elke agressieve daad waarbij zij betrokken was – en vaak ook van daden waar zij niets mee te maken had.

Toch was zelfs Zelikovich verrast door de snelheid en omvang waarmee het huidige narratief – dat Israël genocide in Gaza zou plegen – in Europa voet aan de grond kreeg. “Ik had nooit gedacht dat ik de dag zou meemaken dat wij de schuld krijgen van een Holocaust, dat we tot nazi’s worden gemaakt,” zei hij deze week tegen Israel Aktueel. “Achteraf is het logisch: antisemitisme dicteert dat Joden altijd verantwoordelijk worden gehouden voor het ultieme kwaad. In de huidige cultuur is dat het nazi-zijn.”

Zijn gevoel van ontzetting en teleurstelling weerspiegelt de ervaring van veel Israëliërs: na de aanvankelijke schok en verontwaardiging over de vijandige omslag in de publieke opinie, volgt berusting – geworteld in een geschiedenis van eeuwenlange Jodenhaat en de veranderende gedaanten ervan.

Europa keert zich tegen Israël

Na de bloedbaden van 7 oktober 2023, gepleegd door Hamas-terroristen, heerste in Europa korte tijd een sfeer van solidariteit met Israël. Maar vrijwel direct nadat het Israëlische leger Hamas in Gaza aanviel, keerden Europese leiders zich tegen de Joodse staat. In de maanden die volgden kondigden verschillende landen – waaronder Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk – aan dat zij een Palestijnse staat wilden erkennen, ondanks waarschuwingen dat dit neerkwam op het belonen van het terreur van Hamas.

Slechts drie weken na 7 oktober beschuldigde de Franse president Emmanuel Macron Israël van het “zaaien van barbarisme” in Gaza, taal die zelden door bondgenoten wordt gebruikt.

Volgens het door Hamas geleide ministerie van Volksgezondheid in Gaza zijn er sinds 7 oktober 2023 ongeveer 60.000 Palestijnen omgekomen. Israël zegt in die periode ongeveer 20.000 terroristen te hebben gedood.

Meerdere EU-landen, zoals Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Nederland, Spanje, Ierland, Slovenië en Zweden, stelden een volledig of gedeeltelijk wapenembargo tegen Israël in.

In mei noemde de Spaanse premier Pedro Sánchez Israël een “genocidestaat”. Ook de Ierse regering heeft deze beschuldiging gebruikt toen zij zich aansloot bij Zuid-Afrika’s aanklacht tegen Israël wegens genocide bij het Internationaal Gerechtshof.

Recente beelden van uitgemergelde Palestijnse kinderen – van wie sommigen ziekten hebben die losstaan van het conflict – hebben nieuwe beschuldigingen opgeroepen dat Israël Gaza opzettelijk uithongert. Israël ontkent dit en stelt dat Hamas zulke beelden in scène zet en door Israël geleverde hulp steelt. Toch kantelt het beeld, zelfs onder voormalige Europese sympathisanten.

In mei verklaarde de Duitse bondskanselier Friedrich Merz dat de Israëlische acties in Gaza “niet langer te rechtvaardigen” zijn. Duitsland wordt beschouwd als een belangrijke tegenkracht tegen de anti-Israëlische sancties waarover de Europese Commissie spreekt, waaronder het schrappen van de handelsovereenkomst – een stap die door de demissionaire Nederlandse regering is voorgesteld en gesteund – en het Horizon-programma voor wetenschappelijke samenwerking.

Zelfs Polen, waar pro-Palestijnse sentimenten traditioneel zwakker zijn, uitte harde kritiek. Premier Donald Tusk verwees naar de Tweede Wereldoorlog en zei deze maand dat Polen zich verzet tegen “politici wier daden leiden tot honger en de dood van moeders en kinderen” – een verwijzing die duidelijk richting Israël wees.

Niet veilig in Europa

Deze politieke verschuiving ging gepaard met groeiende vijandigheid jegens Israëliërs en Joden in Europa. Het hoogtepunt hiervan kwam in november 2024 in Amsterdam, toen een “Jodenjacht” plaatsvond, waarbij tientallen Arabische en moslimmannen supporters van het Israëlische Maccabi-voetbalteam belaagden.

Zelikovich – die als kind de massamoorden op Joden in het huidige Oekraïne overleefde en opgroeide in het shtetl Tomasjpil, 100 kilometer ten zuidoosten van Vinnytsja – zegt dat zijn familie die vijandigheid aan den lijve ondervindt. Zijn kleinkinderen werden onlangs in Bulgarije lastiggevallen. Israëliërs in Griekenland, Spanje en andere landen melden vergelijkbare ervaringen. "Het voelt alsof we weer niet veilig zijn in Europa", zei Zelikovich.

Gur Ziv, uitgever van het wetenschappelijke tijdschrift Q‑Israel, herkent dat gevoel. Na een verblijf in Italië, waar hij gedeeltelijk woont, schreef hij: “Ik heb het niet over vreemden op straat, maar over vrienden – mensen die Israël kennen en waarderen. Hun nieuwsbron kan vals, bevooroordeeld of in scène gezet zijn, maar dat doet er niet toe: het resultaat is een catastrofe.”

Als reserveofficier van het Israëlische leger, waar zijn dochter nu ook dient, weet Ziv hoezeer Israël onterecht als moorddadige staat wordt afgeschilderd. Toch ervaart hij dat narratief als een feit in veel Europese kringen. “Hoewel ik niet verantwoordelijk ben voor wat er gebeurt, draag ik de vlag. Wanneer Israël wordt gezien als symbool van vernietiging, word ik ambassadeur van iets waar ik me voor schaam. Dat gevoel van vervreemding is enorm,” zei hij.

Niet alle Israëliërs wijten de demonisering uitsluitend aan buitenlandse vijandigheid of antisemitisme. Sommigen – waarschijnlijk een kleine minderheid – zijn het eens met de beschuldigingen. Anderen bekritiseren ook hun eigen politici.

Holocaustoverlevende Halina Birenbaum uit Polen zegt dat ministers als Itamar Ben‑Gvir en Bezalel Smotrich met hun uitspraken over evacuatie van Palestijnen uit Gaza “de mensen die ons belasteren” in de kaart spelen. Birenbaum omschreef zichzelf als een “Kaplanist” – een term die tegenstanders van de rechtse regering van premier Benjamin Netanyahu identificeert.

Zal Israël daadwerkelijk lijden onder het groeiende isolement? Zelikovich haalt zijn schouders op: “Voor ons is dit slechts iets onaangenaams dat ons op de lange termijn niet echt zal raken. Ik zou me eerder zorgen maken over de naties die zich tegen ons keren – uit onwetendheid en hun eigen interne demografische problemen – dan over het lot van de Joodse staat.”

Beluister ook deze interessante podcast over antisemitisme: de onuitroeibare haat tegen Joden. In deze podcast komen vragen aan bod zoals: Waar komt antisemitisme vandaan en waar heeft dit in de geschiedenis toe geleid?