Zoals wellicht bekend hebben alle letters in het Hebreeuws een getalswaarde. De eerste letter, de alef, staat voor het getal één. De tweede letter, de beth, is twee. Mijn oog viel op de uitspraak van de Ba’al Shem Tov, de stichter van het Chassidisme, die benadrukte dat het Hebreeuwse woord voor ‘licht’ dezelfde getalswaarde heeft als het Hebreeuwse woord voor ‘geheim’. Als een leraar het ‘geheim’ van de leerstof kent, kan hij bij zijn leerling ‘licht’ brengen. Anders geformuleerd: een leraar moet de materie door en door kennen om de les op de juiste wijze te kunnen overbrengen. Zo niet dan brengt hij geen licht, misschien nog net geen duisternis, maar zeker wel schemering.
Duisternis en licht
Helaas moet ik constateren dat er vaak meningen of visies worden verkondigd zonder het ‘geheim’ van de onderliggende materie goed te kennen en dus is de boodschap erg ‘schemerig’. Met andere woorden: zolang je geen zicht hebt op de echte betekenis, is wat je ziet duister. En dat is nu precies wat we dagelijks steeds vaker zien. Aan de hand van uiterlijk vertoon, misleidende demagogie, worden conclusies getrokken en hele volksstammen opgejut. Als volksleiders op de juiste manier de waarheid verkondigen is dat prima, maar helaas… Hetzelfde geldt voor journalisten en de media. Media kunnen misleiden, weten vaak niet het ‘geheim’ van de situatie en doen daardoor aan berichtgeving die geen ‘licht’ brengt.
Maar gelukkig heb ik het gevoel dat een deel van de media in ons land zich wel verdiept in de materie, aan grondig onderzoek doet, tot de kern doordringt en daardoor problemen blootlegt die onzichtbaar waren (gemaakt). Ik denk dan aan de onderzoekjournalistiek die zich nagenoeg niet laat afleiden door deze misleidende demagogie (gedrag waarbij je iemand of een menigte mensen ophitst met mooie praatjes en overtuigt van een onwaarheid, red.). Deze tak van de journalistiek belicht de diepere achtergrond, die vaak heel anders is dan de zichtbare schijnvertoning. In vele andere landen echter blijft de oppervlakkigheid de waarheid verduisteren of is er sprake van censuur. Het gevolg hiervan is dat er in onze brede mondiale samenleving een steeds groter wordende kloof tussen de leugen en de waarheid komt, tussen misleiding en verdieping, tussen duisternis en licht.
Als een leraar het ‘geheim’ van de leerstof kent, kan hij bij zijn leerling ‘licht’ brengen.
Een ethisch probleem
Gisteren werd ik gebeld door een bevriende niet-Joodse huisarts met een ethische vraag. Even een notitie: ik heb ook niet-Joodse vrienden, mocht u daaraan twijfelen! Eén van zijn patiënten ziet het leven niet meer zitten en wil er een eind aan maken. Het zogenaamde voltooide leven, zoals de nieuwe naam voor zelfmoord luidt! De niet-Joodse huisarts zit ermee ‘in zijn medische maag’ of beter geformuleerd: ‘in zijn ethische maag’. Want met geneeskunde heeft dit niet van doen.
Dit is een ethisch probleem dat door de overheid geplaatst is in de spreekkamer van de medische huisarts. Dat is eng, want het politieke besluit wordt beïnvloed door propaganda, door wat de meute ervan vindt, door de potentiële kiezers. Ook natuurlijk door de media. Daar speelt dat de krant moet verkocht worden, de TV naar kijkcijfers hunkert en de website naar likes en clicks snakt. Resultaat? Niets is variabeler dan ethiek. Wat vijftig jaar geleden als een doodzonde gold, is nu geaccepteerd. Wat nu onacceptabel is, was toen probleemloos. Dat visies opnieuw worden bekeken en getoetst is meer dan prima. Dat situaties veranderen is logisch. Dat land A niet land B is, moge duidelijk zijn, maar toch zijn er grenzen.
Rechtvaardigheid
We lazen sjabbat jl. in de synagoge “Rechtvaardigheid, rechtvaardigheid zult gij najagen” (Deuteronomium 16;20). Waarom staat hier twee keer rechtvaardigheid? Eén keer rechtvaardigheid was toch voldoende geweest? Maar hier ligt een belangrijke les en levenswijsheid. Als een rechter om een oordeel wordt gevraagd en hij neemt, zonder aanziens des persoons, het wetboek, de Thora en/of de Talmoed, voor zich, hij verdiept zich in de materie, vindt het antwoord, kijkt op naar de vragensteller die voor hem staat en komt tot een rechterlijke uitspraak. Dat is rechtvaardigheid. In de Thora staat twee keer na elkaar het woord 'rechtvaardigheid' om ons te vertellen dat het alleen in de wet kijken en uitspraak doen niet voldoende is. Wie is de persoon die beoordeeld moet worden?
Is hij rijk of arm, intelligent of zwakbegaafd, hoogbejaard of jong, uit welk milieu stamt hij? Oordelen over de medemens, mogen nooit zwart-wit zijn, maar steeds genuanceerd. Vandaar twee keer “rechtvaardigheid, rechtvaardigheid".
Het Joodse standpunt is dat wij mensen te klein zijn om zelf waarden en normen te bepalen.
Ethiek is eng
Ethiek is eng en kan ontsporen als wij mensen zelf de grenzen bepalen. Ethische beslissingen zijn vaak het resultaat van de demagogie van wereldleiders die primair zichzelf verafgoden. De politiek betaalt en bepaalt. Het Joodse standpunt is dat wij mensen te klein zijn om zelf waarden en normen te bepalen. De grote lijnen zijn in het Jodendom duidelijk weergegeven, liggen vast. Maar de toepassing is altijd maatwerk. Een mens mag vanuit de Joodse optiek bezien niet doden. Anderen niet en ook zichzelf niet. Wanneer het leven voltooid is wordt Boven bepaald, dat mag geen mensenwerk zijn.
Maar hoe ga je ermee om als de politiek haar mening aan de gemeenschap oplegt en de arts gedwongen wordt om braaf te volgen? Dat is een ander verhaal dan de vraag of voltooid leven acceptabel is volgens de halaga (de Joodse wet). Wat mijn antwoord was aan de bevriende niet-Joodse huisarts? Dat vertel ik u dus niet, want mijn antwoord aan hem is niet per se mijn antwoord aan u.
Gedurende coronatijd houdt Opperrabbijn Jacobs een dagboek bij voor het Joods Cultureel Kwartier. CIP en NIW publiceren deze bijzondere stukken dagelijks.