Een Europese legende

Er zijn verschillende versies van de uit de 13e eeuw afkomstige Europese legende. De ene keer is de dolende reiziger een schoenmaker uit Jeruzalem. Of heet hij Cartaphilus, de Joodse portier van Pilatus. Toen Jezus met zijn kruis voor de deur stond sloeg hij Hem op de rug en zei, "Ga vlugger, Jezus, ga vlugger. Waarom treuzelt ge?". Waarop Jezus antwoordde: "Ik ga en gij zult wachten tot ik weerkom".

Een berouwvolle Cartaphilus liet zich later door Ananias dopen en heette voortaan Jozef. Wonend tussen de Armeense priesters hoopte de vrome, bescheiden man uiteindelijk nog gered te worden.

Tijdens de Reformatie

Tijdens de Reformatie kwam de naam Ahasverus weer op de proppen en werden acht verschillende Duitse versies gedrukt. Het populaire pamflet verscheen al spoedig ook in het Nederlands, Frans en Deens. Orthodoxe Lutheranen voegden er een felle antisemitische slotpassage aan toe: het zwartgallige lot van de Joden was een straf van God en diende de christenen tot waarschuwing. In Frankrijk en de Nederland stond de Wandelende Jood bekend als 'Isaac Laquedem’, schoenmaker.

Er waren zelfs kwakzalvers die zich voor Wandelende Jood uitgaven en in 1613 waren portretten van Ahasuérius populair. De 12 prenten van Gustav Dore zijn hier een bekend voorbeeld van. Ook werd er in deze tijdsperiode een ballade over het lot van de Joodse spotter geschreven.

Populair thema

Rond de 18e eeuw ging men de Wandelende Jood vereenzelvigen met het Joodse volk. De ‘Wandelende Jood’ werd een populair thema. In 1844 was het een populaire roman en later een Franse opera; er werd later zelfs een stomme film van gemaakt. Verschillende bloemen en planten kregen diezelfde naam.

“Der ewige Jude” was een antisemitische nationaalsocialistische propagandafilm uit 1940. Opnamen werden gemaakt van Poolse Joden uit getto's die tandeloos in de camera grijnsden. In de film werden de Oost-Europese Joden vergeleken met ratten. Gecombineerd met teksten uit de Thora impliceerden de beelden dat Joden zich tegen de niet-Joden keerden en een ziek volk waren.

Boekrol van vuur

Nathan Rapoports kunstwerk 'Boekrol van vuur' is boordevol symboliek. De linkerkant gaat over de Holocaust en overlevenden die op weg zijn naar Eretz Israel. Aan het begin van de rechterpilaar laat de wandelende Jood zijn wandelstok en rugzak achter. Die heeft hij niet langer nodig, want Ahasverus en Isaac Laquedem zijn thuisgekomen!