Over de canoniciteit van het boek Ruth is nooit getwijfeld. Vanaf de eerste eeuw zagen zowel Joodse als christelijke geleerden het geschrift als een betrouwbaar boek dat thuishoorde in de canon. In het boek wordt niet vermeld wie de schrijver is. Volgens de rabbijnse traditie heeft Samuël het boek geschreven. Een andere visie is dat iemand aan het hof van koning David de schrijver was, of dat het boek geschreven is door een vrouw, vanwege de grote nadruk op het handelen van vrouwen in het verhaal. Dat de schrijver ontbreekt, maakt ook dat we niet precies weten in welke tijd het boek geschreven is. Hoe dan ook is het verhaal van Ruth een verhaal van hoop in donkere tijden en bemoedigend voor iedereen, in welke tijd of situatie dan ook.

Emigreren naar een vijandig land

Het boek Ruth begint met het verhaal van Elimelech, zijn vrouw Naomi en hun zonen Machlon en Chiljon. In Ruth 1:1 lezen we dat zij leven in de tijd van de richters, ten tijde van een hongersnood. De meningen zijn erover verdeeld tijdens welke richter ze precies leefden. Omdat in het verhaal van de richter Gideon ook gesproken wordt over een hongersnood, is het aannemelijk dat Elimelech en zijn gezin in die tijd leefden. In ieder geval was de hongersnood zo zwaar dat Elimelech besluit zijn woonplaats Bethlehem te verlaten en te verhuizen naar het land Moab. De relatie tussen Moab en Israël was in die periode niet goed. Zo lezen we in Richteren 3 dat Moab Israël verslaat en dat Israël Eglon, de koning van Moab, achttien jaar moest dienen. Elimelech verhuist dus naar een vijandig land.

Oordeel of ons oordeel?

Eenmaal in Moab gaat het niet goed met de familie. Het geluk dat ze hoopten te vinden blijft uit. Elimelech sterft en zijn zonen Machlon en Chiljon trouwen met de Moabitische vrouwen Ruth en Orpa. Het zou kunnen dat deze vrouwen zich bekeerd hadden tot de God van Israël, maar de Bijbel vermeldt dit niet. Uit Ezra weten we dat het in ieder geval niet de bedoeling was dat Israëlitische mannen met Moabitische vrouwen trouwden. Na voor beiden een kinderloos huwelijk, sterven ook Machlon en Chiljon binnen tien jaar

De drie sterfgevallen binnen aanzienlijk korte tijd doen een vraag opkomen: zijn de overlijdens een straf van God vanwege de dubieuze keuzes die gemaakt waren door Elimelech om te vertrekken uit het Beloofde Land en door Machlon en Chiljon om met buitenlandse vrouwen te trouwen? De Bijbel noemt zo’n oorzaak-gevolgrelatie echter niet. Als lezer moeten we er daarom ook voorzichtig mee zijn. Net zoals we naar de mensen om ons heen ook niet te snel ons oordeel klaar moeten hebben. We denken vaak maar al te vlug ‘boontje komt om zijn loontje’, zonder dat we zeker weten of dit echt zo is. Uit het verhaal van Ruth leren we dat God uit heel nare omstandigheden iets heel goeds kan laten voortkomen. We mogen daarom voor mensen om ons heen en voor onszelf, ook in moeilijke gebeurtenissen, altijd hoop houden.

De vasthoudendheid van Ruth

Na de dood van haar zoons is Naomi haar land en haar God niet vergeten in het verre Moab. Ze hoort dat God naar het volk Israël omgezien heeft en het weer brood gegeven heeft. Ze besluit daarom samen met haar schoondochters Orpa en Ruth op pad te gaan naar Israël. Wanneer ze al een tijdje op reis zijn, en Orpa en Ruth geen aanstalten maken om terug te keren, besluit Naomi zelf om haar schoondochters terug te sturen. Ook wenst ze hun de goedertierenheid en de rust van God toe. Dit laat zien dat Naomi haar geloof in God niet verloren heeft, ondanks alle tegenspoed. Het laat ook zien dat Naomi hier vrijmoedig van getuigt naar haar schoondochters toe. Hoewel ze in een vreemd land is, is Naomi niet bang om over God te spreken. Er wordt weleens gezegd dat als er meer Naomi’s zouden zijn, er ook meer vrouwen zoals Ruth zouden zijn.

De liefde die Naomi heeft voor haar God en voor haar schoondochters maakt veel indruk op Ruth. We lezen in de Bijbel dat Orpa Naomi een afscheidskus geeft, maar dat Ruth zich juist vastklampt aan Naomi. Het Hebreeuwse woord voor ‘vastklampen’ (דבק), dat hier gebruikt wordt, komt ook voor in Genesis 2:24, waar staat dat een man zijn vader en moeder zal verlaten en zich aan zijn vrouw zal ‘hechten’. Dat ditzelfde woord hier in Ruth ook gebruikt wordt, laat de vastberadenheid van Ruth zien en de wil om zich definitief aan Naomi te binden. Dit is bijzonder, want Ruth wist op dat moment helemaal niet wat voor toekomst haar te wachten stond.

Een stap in geloof

Naomi wil zeker weten of Ruth wel echt met haar mee wil. Zo spoort ze Ruth aan: ‘Zie, je schoonzuster is teruggekeerd naar haar volk en naar haar goden. Keer ook terug, je schoonzuster achterna’ (Ruth 1:15). Opvallend is dat Naomi hier ook de ‘goden’ noemt. Naomi probeert Ruth te overtuigen Orpa achterna te gaan, maar tegelijkertijd benoemt ze ook de consequentie: een terugkeer naar Moab betekent ook een terugkeer naar de goden van Moab. De gedachte dat elk land zijn eigen goden heeft, leefde sterk in de tijd van het Oude Testament.

In ieder geval kan de aansporing van Naomi gezien worden als de ultieme test voor Ruth: weet ze zeker dat ze met Naomi mee wil? En is ze dan ook bereid om definitief met haar oude goden te breken? Naomi vraagt een radicale stap aan Ruth. Een stap in geloof, zouden we in deze tijd zeggen. Het antwoord van Ruth hierop is echter zeer duidelijk: ‘Maar Ruth zei: Dring er bij mij niet langer op aan u te verlaten en terug te gaan, bij u vandaan. Want waar u heen gaat, zal ik ook gaan, en waar u overnacht, zal ik overnachten. Uw volk is mijn volk en uw God mijn God’ (Ruth 1:16).

Door liefde gedreven

In dit antwoord zien we de keuze om de weg van God te gaan, met de vaste hoop dat je dan goed terechtkomt. Maar wat zou Ruth precies gedreven hebben om deze stap te zetten? Naomi heeft al aangegeven dat ze niet in staat is om nog meer kinderen te krijgen, dus een nieuwe zoon voor Ruth om mee te trouwen zit er niet in. Het enige waarover Ruth zekerheid heeft als ze met Naomi meegaat, is dat ze in het nieuwe land samen met Naomi en de God van Naomi is. Hieruit blijkt dat een hele belangrijke reden voor Ruth om met Naomi mee te gaan haar compassie voor Naomi is, overigens ook een van de betekenissen van de naam ‘Ruth’. Ruth kreeg geen duidelijk bevel van God om haar land te verlaten, zoals Abraham dat bijvoorbeeld wel kreeg. Maar Ruth besloot uit liefde om haar schoonmoeder niet in de steek te laten en zich juist aan haar vast te klemmen.

Radicaliteit

In het besluit van Ruth zien we radicaliteit. Radicaliteit die in onze tijd, waarin je geacht wordt om jezelf op de eerste plek te zetten, vaak niet wordt gewaardeerd. ‘Voor jezelf kiezen’ is een van de hoogste idealen geworden. Bij het maken van een besluit dien je vooral goed te kijken naar wat het jezelf oplevert. En als het dan toch fout gaat, dan wordt je verweten ‘niet goed voor jezelf gezorgd te hebben’. Maar dat is niet wat we vanuit de Bijbel meekrijgen. Vanuit de Bijbel leren we dat wij ten diepste niet voor onszelf en onze gezondheid kunnen zorgen, maar dat God voor ons zorgt (zie bijv. Mat. 6:25-34). En daarbij worden we in de Bijbel opgeroepen de ander uitnemender te achten dan onszelf (Fil. 2:3). Het liefhebben van God in de eerste plaats en de ander in de tweede plaats is het allerbelangrijkste. We lezen dat geloof, hoop en liefde blijven, maar dat de meeste de liefde is (1 Kor. 13:13). En dat zien we terug bij Ruth.

Gods werk blijft doorgaan

De liefde die Ruth voor haar schoonmoeder opgevat had, bewoog haar om met haar mee te gaan het onbekende in. Zelfs al was dat onbekende een land dat nog niet zo lang geleden geteisterd werd door een hongersnood. Hier kunnen we in bepaalde mate ook de lijn doortrekken naar onze tijd.

De coronacrisis heeft ook een bepaalde honger opgewekt. Honger naar het normale leven, naar normaal sociaal contact, naar iedere week naar de kerk kunnen en misschien ook letterlijk honger wanneer het slecht gaat met je bedrijf en je financieel aan de grond zit. Wat we uit het verhaal van Ruth kunnen meenemen, is dat ook in moeilijke situaties, situaties waarin mensen zich afkeren van God en God met oordeel komt, het werk van God in het leven van mensen door blijft gaan en dat zijn plannen uitgevoerd worden.

Toevlucht onder de vleugels van God

Eenmaal aangekomen in Bethlehem, is het nog steeds armoede voor Ruth. Ze moet aren rapen om eten te verzamelen voor Naomi en zichzelf. Maar dan neemt het verhaal een wending. Ruth wordt opgemerkt door Boaz en Boaz is diep onder de indruk van wat Ruth voor haar schoonmoeder gedaan heeft. Hij zegt: ‘Moge de HEERE uw daad vergelden, en moge uw loon volkomen zijn van de HEERE, de God van Israël, onder Wiens vleugels u gekomen bent om toevlucht te nemen’ (Ruth 2:12).

De uitdrukking ‘toevlucht nemen onder de vleugels van God of Gods shekinah(heerlijkheid of glorierijkheid)’ is later door Joden gebruikt om de keuze te beschrijven van proselieten om deel te gaan uitmaken van het volk van God. Het ‘toevlucht nemen onder de vleugels’ geeft iets heel warms en vertrouwds aan. Zoals kuikens schuilen onder de vleugels van de moederkip en daar geborgen en veilig zijn, zo schuilt Ruth onder de vleugels van God en mogen wij als niet-Joden door het werk van Jezus Christus ook onze toevlucht nemen tot God.

Ruth als voorouder van Jezus

Nadat Boaz Ruth opgemerkt heeft, vindt er een ommekeer plaats in het leven van Ruth en Naomi. Ruth heeft haar toevlucht gezocht bij God en God maakt dat Ruth de toevlucht mag nemen tot Boaz. Ze mag op zijn akker aren rapen en wordt zelfs zijn vrouw. Samen krijgen ze een zoon en dat maakt dat er toch nog nageslacht voor Naomi is. Het verhaal van Ruth eindigt dus heel goed. Je zou kunnen zeggen dat het verhaal een happy end heeft. Maar als we naar ons eigen leven of het leven van mensen om ons heen kijken, dan lijkt het soms helemaal niet uit te lopen op een happy end. Er zijn veel mensen die een leven vol van moeiten kennen. Maar ook dan biedt de Bijbel troost. De Bijbel belooft ons hier op aarde geen sprookjesachtig leven, het tegendeel zelfs. Maar het verhaal van Ruth laat zien dat alle dingen meewerken ten goede.

Uit het geslacht van de achterkleinzoon van Ruth en Boaz werd namelijk de Redder van de wereld geboren. Laten we Ruth als voorbeeld zien in ons leven: dat ook wij zullen kiezen om God lief te hebben boven alles en de ander uitnemender te achten dan onszelf, ook als de omstandigheden misschien om egoïsme lijken te vragen. Dan zal Hij ons leven tot een goed einde brengen.

Dit artikel verscheen eerder in het zomernummer van ons tijdschrift 'Profetisch Perspectief'. Wilt u zich abonneren op Profetisch Perspectief? Het blad verschijnt vier keer per jaar. Een abonnement kost slechts € 36,00 per jaar. U kunt ook een los nummer bestellen voor € 9,50.