Opmerkelijk is dat de wapenstilstand nauwelijks invloed had op de toon van Israël-haters en BDS-activisten. In universiteiten en culturele instellingen klinkt nog steeds dezelfde beschuldiging: Israël zou zich schuldig maken aan ‘genocide’ en ‘apartheid’. De logica staat rotsvast: niet vrede, maar de vernietiging van Israël is het uiteindelijke doel. Het feit dat Hamas zelf vrede verwerpt, lijkt onbelangrijk.

Ook in de Verenigde Staten zien we hetzelfde gebeuren: progressieve politici als Zohran Mamdani en Omar Fateh gebruiken anti-Israël-retoriek, terwijl rechts-extremisten opnieuw complottheorieën over ‘Joodse macht’ verspreiden. De zogenoemde ‘horseshoe-theorie’ – dat uitersten elkaar raken – wordt zichtbaar in een grimmige samenwerking van islamitische, extreemlinkse en radicaal-rechtse bewegingen die hun vijandbeeld op de Joodse staat en op Joden zelf projecteren.

Culturele boycot

Die trend zien we ook in Europa in het culturele domein. De boycot van Israëlische artiesten is geen zeldzaamheid, maar dagelijkse realiteit. In Gent werd het optreden van de Israëlische dirigent en pianist Lahav Shani afgelast. En in Amsterdam besloot het Concertgebouw het jaarlijkse Chanoekaconcert te schrappen, omdat de Israëlische chief cantor (hoofdvoorzanger) Shai Abramson zou optreden – een man die, zoals vrijwel iedere Israëli, reservist is in het leger.

Het Concertgebouw verklaarde dat zijn deelname “haaks staat op onze missie om mensen met muziek te verbinden”, omdat hij een “zichtbare vertegenwoordiger” is van het Israëlische leger. De organiserende Stichting Chanukah Concert weigert echter de cantor te vervangen en spreekt van “een aantasting van godsdienstvrijheid”: een concertgebouw dat bepaalt wie een religieuze gemeenschap mag uitnodigen om haar feest te vieren, begeeft zich op glad ijs.

De Israëlische ambassadeur noemde de beslissing “beschamend en ontluisterend”: militaire dienst is in Israël geen politieke keuze, maar een maatschappelijke plicht. Veel mensen vinden dat het schrappen van een zanger omdat hij Joods én Israëlisch is, lijkt op cancelcultuur: je wordt buitengesloten omdat mensen op dat moment moreel vinden dat je niet welkom bent.

Neutraal? 

Het voorval gaat over meer dan één concert. Het raakt de kern van wat Europa na 1945 beloofde te beschermen: vrijheid van religie, culturele expressie en gelijke behandeling. Het Concertgebouw, dat tijdens de Tweede Wereldoorlog zelf niet vrij was van collaboratie, wordt nu opnieuw geconfronteerd met de vraag wat morele moed betekent.

Dat uitgerekend rond Chanoeka, het feest van religieuze vrijheid, de Joodse gemeenschap geweerd wordt, maakt de symboliek pijnlijk. Publieke verontwaardiging volgde, onder meer in een open brief aan het Koninklijk Huis met het verzoek het predicaat ‘Koninklijk’ aan het Concertgebouw te ontnemen zolang het Chanoekafeest daar niet mag plaatsvinden.

De brief laat zien hoe snel morele bezorgdheid kan omslaan in uitsluiting. Als een organisatie besluit een Joodse religieuze viering af te zeggen om ‘neutraal’ te blijven, is dat eigenlijk niet neutraal meer. Het laat zien dat men zich aanpast uit angst voor kritiek en druk van buitenaf.

Vervreemding

Binnen de Joodse gemeenschap groeit het gevoel van vervreemding. Sinds 7 oktober 2023 zijn Joden wereldwijd vaker doelwit van intimidatie, vernieling en fysiek geweld – van universiteitscampussen tot Europese straten. In plaats van opluchting over de vrijlating van gijzelaars, overheerst het besef dat de vijandigheid structureel is geworden.

De verontwaardiging komt niet alleen uit gevoel, maar uit iets diepers: Joden worden opnieuw gedwongen te kiezen tussen hun eigen identiteit en het geaccepteerd worden in de samenleving. Dat het juist nu, tachtig jaar na de Holocaust, nodig lijkt om religieuze vrijheid opnieuw te verdedigen, voelt voor velen als een cynische terugval.

De zaak-Abramson is geen incident, maar deel van een groter moreel probleem: Europa heeft moeite om de grenzen van vrijheid te definiëren zodra Israël of Joden in beeld komen. Culturele instellingen willen ‘verbinden’, maar schuwen de confrontatie met morele complexiteit. Men kiest voor afstand in plaats van dialoog.

Die houding past bij een bredere trend van cancelcultuur: de neiging om alleen mensen toe te laten die aan een bepaald moreel ideaal voldoen, in plaats van verschillende meningen toe te laten. Waar cultuur vroeger bedoeld was om mensen met verschillende opvattingen samen te brengen en debat mogelijk te maken, lijkt ze nu steeds vaker te bepalen wat goed of fout is.

Het staakt-het-vuren in Gaza heeft de wapens tot zwijgen gebracht, maar niet de haat. Terwijl diplomaten spreken over vrede, worden Joden in Europa opnieuw geconfronteerd met uitsluiting – niet op het slagveld, maar in de concertzaal. Antisemitisme is niet meer iets uit het verleden, maar een actueel probleem dat zich voordoet als morele bezorgdheid.

De geest is uit de fles. En de vraag die blijft hangen is niet of Joden opnieuw worden uitgesloten, maar wie er nog moedig genoeg is om die uitsluiting bij naam te noemen.