Het licht van Holocaustoverlevenden

Nu de dagen korter worden en de nachten langer, schept deze feesttijd nog een obstakel voor Holocaustoverlevenden. Chanoeka brengt doorgaans grote vreugde en heel veel lekkere dingen. Maar misschien wel het meest belangrijke is dat het een feestelijke reden is om bij elkaar te komen. En deze Covid-19 tijd perkt nu juist noodzakelijkerwijs alle vieringen in. De beperkende maatregels isoleren in het bijzonder de overlevenden nu ze geen kaarsen kunnen aansteken of samenkomen met vrienden en familie.

Chanoeka wordt vaak het Feest van het Licht genoemd. Het is de perfecte tijd om degenen die de Shoah overleefden, extra te eren. Elke overlevende vertegenwoordigt een straal van licht die de duisternis te boven kwam. Het zijn de helden uit de tijd van de afschuwelijkste wreedheid der mensheid.

Twee verschillende foto’s

Nu we aan het eind van een absurd uitdagend jaar gekomen zijn, vroegen we ons af hoe we overlevenden wereldwijd kunnen eren. Hoe kunnen we hen verzekeren dat ze voelen dat er voor hen gezorgd wordt, dat ze ondersteund worden zodat ze weten dat ze veilig zijn?

Nu mijn familie zich op Chanoeka voorbereidt, ben ik bezig om menora’s, kaarsen en dreidels bij elkaar te zoeken. Plotseling komt een foto me in de gedachten: rijen met in beslag genomen menora’s (chanoekia’s) die in het depot van het Offenbach Archief lagen. Dit is een collectie Joodse voorwerpen gestolen door de nazi’s tijdens WOII. Een paar andere rituele voorwerpen staan er op de foto ook bij. De chanoekia tussen de twee kannen, valt op.

(Tekst gaat verder onder de foto)

Alle andere chanoekia’s zijn niet bijzonder groot of versierd. Het zijn eerder dof geworden oude zilveren kandelaars. Elk verschillen ze een beetje van elkaar in grootte en vorm. Alle herinneren ze aan kandelaars die elk huis heeft gehad in een of andere tijd. Elke chanoekia vertegenwoordigt een familie die door de wereld uitgeleverd en verlaten werd. De meesten van hen kwamen om in de duisternis van de Shoah.

Maar er is ook nog een andere foto van een chanoekia die ik in dat museum gezien heb. Die ziet er heel anders uit. De foto laat een opvallende getekende chanoekia zien te midden van een verlovingsaankondiging. De twee verloofden zijn twee gevangenen in Gurs, een Frans concentratiekamp. Het blijkt dat zelfs in 1941 de Chanoeka menora in dit duistere oord een symbool van licht en een baken van hoop was!

(Tekst gaat verder onder de foto)

Betekenis menora

Door de geschiedenis heen heeft de menora betekenis gegeven aan de beproevingen en verdrukkingen van het Joodse volk. Als een vlam die flikkert hebben we ontelbare ups en downs meegemaakt. Een dieptepunt was de ballingschap van ons volk, én die van de menora uit de Tempel, zo eerloos afgebeeld op de triomfboog van Titus in Rome.

Toch hebben we niet toegestaan dat dit negatieve beeld ons zou definiëren. In tegendeel, we hebben de menora een nieuw doel gegeven, namelijk als officiële bekrachtiging en symbool van de Staat Israël. We zijn ermee doorgegaan om tijdens tegenslag zowel de letterlijke als figuurlijke menora aan te steken. Vanaf de tijd van de oorspronkelijke Chanoeka geschiedenis tot aan het uitdagen van de Nazi’s.

Het licht van het Joodse volk kan tijdelijk zwak zijn, maar het zal nooit worden uitgedoofd.

Met Chanoeka de Holocaustoverlevenden eren

De pandemie van dit jaar is zeker ook een dieptepunt. Maar nu we dit Feest van het Licht vieren aan het eind van dit moeilijke jaar, blijkt de pandemie ons eveneens te voorzien van een gelegenheid om op heel andere manier ‘bij elkaar te komen.’ Als uitgebreide wereldwijde familie met overlevenden, familieleden, supporters overal vandaan, kunnen we samen virtueel delen in het licht om op die manier krachtig het leven te bevestigen.

De afgelopen drie jaar heeft de Claims Conferentie eer betoond aan overlevenden tijdens Chanoeka. Dit als onderdeel van de Internationale Holocaust Overlevenden Avond (IHSN). Ceremonies waarbij chanoekia’s werden aangestoken en vieringen gehouden, waren er op diverse plaatsen: in Jeruzalem bij de Kotel, ook in New York, Berlijn, Parijs en Moskou.

Nu dit jaar de viering duidelijk anders zal zijn, hebben de beperkingen van de coronatijd ons gedwongen om deze gebeurtenis heel anders te benaderen: we hebben nu echt werkelijke internationale bijeenkomst gehouden!

Zondag 13 december werden overlevenden geëerd door zangers, politici en beroemdheden; het geheel liep uit op het aansteken van de chanoekia bij de Kotel in Jeruzalem via livestream.

Het is een lang jaar geweest met veel onvoorziene uitdagingen. De isolatie, quarantaines en lockdowns hebben onze reeds fragiele Holocaustoverlevenden en degenen die voor hen zorgen, afgemat en uitgeput. Nu meer dan ooit is het virtueel bij elkaar komen belangrijk. Door de kaarsen aan te steken verdreven we symbolisch de duisternis met het licht van hoop. Zoals zelfs elke Holocaustoverlevende apart voor ons een inspirerend licht is geweest.

Klik hier om de bijeenkomst terug te kijken.

Dit artikel is geschreven door Gideon Taylor en verscheen 9 december 2020 als blog op de website van The Times of Israël. Vertaling: Evelien van Dis