En dus, toen ik gevraagd werd om vrijdag jl. een verhaal te vertellen voor de vierendertig jongens van Gan Israël, onderdeel van Chabad Zomerdagkamp, ter afsluiting van twee weken Joodse zomerpret, heb ik geïnformeerd bij de leiding of ik het verhaal van ‘de hoteleigenaar en de wijnhandelaar’ al eens had verteld. Nee dus, werd me verzekerd, ik had het vorig jaar en het jaar daarvoor echt niet verteld! Maar eenmaal voor de groep staande, bleek dat een paar jongens het verhaal al kenden, van een vorig jaar. Dat was jammer omdat ik graag iets had meegegeven wat de kinderen nog niet kenden. Maar het was ook verheugend omdat de paar kinderen die het al eerder hadden gehoord het verhaal nog helemaal kenden en zelfs de strekking goed hadden onthouden. En wat was de strekking dan, hoor ik u vragen:

Uiteindelijk komt alles van Boven! Maar achteroverleunen is onjoods!

Bezorgde Joodse Nederlanders

Helaas heb ik, ook weer afgelopen week, een aantal bezorgde Joodse Nederlanders mogen spreken die angstig zijn vanwege het antisemitisme, want onze politici blijven weliswaar benadrukken dat ze zo van Joden houden, maar de staat Israël scoort bij hen diep beneden het vriespunt. Het lijkt er verdacht veel op dat tegen-Israël-zijn trendy is en louter op emoties en een chronisch gebrek aan feitenkennis is gebaseerd. Kunnen we hier nog blijven wonen? Beter naar Israël verhuizen? Maar is Israël dan wel veilig? Door angst en onzekerheid gedreven, wenden ze zich tot de rabbijn voor een soort risicoanalyse of een advies, maar vooral voor steun.

Conferentie voor Europese rabbijnen

Maar dat de problematiek van antisemitisme niet stopt bij de grenzen van Nederland, maar een mondiale ziekte is die heel Europa teistert, werd me wel duidelijk tijdens de driedaagse rabbijnen conferentie in Eindhoven. De Rabbinical Center of Europe (RCE) organiseert een paar keer per jaar bijscholing voor jonge rabbijnen. En hoewel ik mezelf nog steeds erg jong voel, was ik, hoewel ik me niet voor de driedaagse conferentie had ingeschreven, toch gevraagd om een deel van het programma bij te wonen.

De grote lokale organisatoren waren rabbijn Simcha Steinberg en zijn rabbaniet Rina. Behalve een perfecte organisatie, heeft zich hier iets afgespeeld dat ik elders nog niet zo nadrukkelijk had meegemaakt. Het programma stond in het teken van de vraag hoe om te gaan met antizionisme=antisemitisme. Toen ik dinsdagmiddag arriveerde, was de conferentie, een dag eerder begonnen, in volle gang in de synagoge van Eindhoven, de thuishaven van de Steinberg-familie.

Zo’n bijscholingsconferentie heeft kennisverrijking als hoofddoel, maar kennismaking als een belangrijk nevenproduct. Vandaar dat de dinsdag werd afgesloten met een geweldige openlucht BBQ in Nuenen. Zit bij de lezingen ieder braaf op zijn plaats te luisteren, vragen te stellen, in discussie te gaan, bij de BBQ zag je letterlijk hoe contacten werden gelegd en Europese rabbinale banden werden gesmeed.

Maar wat gebeurde er tussen het vertrek om 17:00 uur uit de Eindhovense synagoge en het begin van de BBQ in Nuenen? Een kennismaking met de Nederlandse cultuur was het doel van de RCE en van de Brabantse rabbijn. En dus even geen vervoer per bus, maar te voet van de synagoge naar het Philips Museum waar in diverse groepjes de geschiedenis van de Lichtstad door deskundige gidsen werd verteld en getoond.

In 1891 werd de gloeilampenfabriek, die Eindhoven letterlijk en figuurlijk zou gaan verlichten, opgericht door vader Frederik en zoon Gerard Philips. Hoewel zij niet Joods waren, heeft Philips wel het een en ander met Joden. De stamvader der Philipsen was Philip Philips, een Joodse koopman uit Noordrijn-Westfalen die zich omstreeks 1750 in Nederland vestigde.

In de oorlog werd het Philips-Commando door de Duitsers opgericht in concentratiekamp Vught. Veel Joden die in dit commando zaten en moesten werken voor de toenmalige Philipsfabriek, wisten op deze manier de oorlog te overleven. Frits Philips, die in 2005 op 100-jarige leeftijd overleed, kreeg in 1996 de Yad Vashem onderscheiding van de staat Israël en werd hiermee officieel erkend als Rechtvaardige onder de Volkeren. Deze hoogste Israëlische onderscheiding werd hem toebedeeld vanwege zijn rol in het redden van 382 Joden die deel uitmaakten van het Philips Commando.

Des te pijnlijker was het dat de rabbijnen tijdens hun wandeling van de synagoge naar het Philipsmuseum werden bespuugd en meerdere keren werden uitgescholden vanwege hun Jood-zijn. Maar het was goed dat de rabbijnen ook met dit aspect van de huidige Nederlandse cultuur confronterend kennis maakten.

En toen stond de bus klaar om nog voor de BBQ een echte functionerende Nederlandse graanmolen te bezichtigen en ook dit deel van de Nederlandse cultuur te aanschouwen en te beklimmen.

Een rabbijn die een eigen gemeente heeft moet kennis hebben van het Jodendom, maar ook zich de cultuur eigen maken van de samenleving waarin hij zijn rabbinale positie mag bekleden. Een Joodse Gemeente gedijt in een niet-Joodse omgeving waarmee moet worden gecommuniceerd en geleefd.

Nederland was voor de oorlog een toonbeeld van een land waar de Joodse gemeenschap volledig was geïntegreerd, zonder te assimileren en met een rijke bijdrage aan de brede omringende samenleving. Maar na de oorlog was in Lichtstad Eindhoven het Joodse licht bijna geheel gedoofd.

Maar met de komst van rabbijn Simcha en rabbaniet Rina Steinberg, acht jaar geleden, werd een totale uitdoving voorkomen en doet de Lichtstad vandaag weer zijn bijnaam eer aan en staat vanuit de Eindhovense synagoge heel Joods Brabant weer in de schijnwerpers. Rabbijn Steinberg en zijn echtgenote zijn een lichtend voorbeeld van lamplighters die, intern en extern, het Joodse licht brandend houden, ook als bepaalde krachten alles in het werk stellen om het Joodse Eindhovense licht te verduisteren.

De negen dagen

De ‘negen dagen van de drie weken’ zijn gisteren, sjabbat, begonnen. Soms zijn er uitdrukkingen of benamingen die voor de Joodse gemeenschap zo helder zijn als een klontje, maar voor de outsider abracadabra. Zoals ‘een melk vork’ of ‘hij kan niet spreken want hij heeft zijn handen gewassen’. Ik vermoed dat ik met dit soort Nederlands Joodse uitdrukkingen, toonbeeld van eeuwenlange integratie, zeker een heel dagboek kan volschrijven, maar dat gaan we niet doen. Ik beperk me tot ‘de drie weken en de negen dagen’.

De drie weken zijn weken van treur die voorafgaan aan de verwoesting van de Tempel in Jeruzalem ruim 2600 jaar geleden. De laatste negen dagen van die drie weken, de ‘negen dagen’, hebben een zwaardere treur om tenslotte op de negende van de Joodse maand Menachem Aw bij de meest trieste dag van het Joodse jaar te arriveren: de herdenking van het begin van de diaspora, de bron van alle Jodenvervolgingen door de eeuwen heen en dus ook de oorzaak van het bespugen en naschelden van Europese rabbijnen die van de synagoge naar Philips liepen, een wandelingetje van een kwartiertje.

Op 9-Aw gedenkt het Joodse volk alle vervolgingen door de eeuwen heen en bidt tegelijkertijd voor de komst van de algehele verlossing, voor de echte sjalom, voor alle bewoners van G’ds Schepping, ook in Soedan, China, Congo, Haïti, Myanmar, de Sahel-regio, Afghanistan, Syrië, Gaza...