Tumult

Afgelopen maandag zette de Knesset de eerste stap richting de justitiële hervormingen. Afgaande op de uitgebreide berichtgeving van de Israëlische media, zou men inderdaad kunnen denken dat het voortbestaan van de staat Israël in gevaar is. In grote delen van Israël vonden na het besluit van de Knesset demonstraties plaats die soms gewelddadige vormen aannamen.

De meesten van die demonstraties vonden plaats in het centrum van Israël, waar duizenden de straat opgingen met Israëlische vlaggen. Er waren echter ook veel plaatsen waar het dagelijkse leven gewoon doorging alsof er niets gebeurd was.

Redelijkheidsprincipe

Het zou echter een denkfout zijn wanneer men de ernst van de huidige situatie zou bagatelliseren. Er is sprake van uit de hand lopende polarisatie over de aanname van een nieuwe wet die de macht van het Israëlische Hooggerechtshof zal inperken. Het gaat daarbij om het zogenaamde ‘redelijkheidsprincipe’ dat het hof regelmatig gebruikte om regeringsbesluiten ongedaan te maken.

Het gaat daarbij niet om de zogenaamde basiswetten die Israël kent, maar om gewone wetgeving. Het besluit van de regering Netanyahu om het Hooggerechtshof het redelijkheidsprincipe te ontnemen, heeft wel de status van een basiswet.

Voordat we nu ingaan op de grote problemen in de Israëlische maatschappij en de politieke arena, is het goed om wat feiten op een rijtje te zetten.

Stand van zaken

In principe kan nu iedereen nu tegen het regeringsbesluit appelleren bij het Hooggerechtshof en een formulier invullen bij het secretariaat van het hof. De dienstdoende rechter besluit dan of er een hoorzitting zal komen of dat de petitie zal worden doorgestuurd ter kennisname naar de andere rechters van het Israëlische Hooggerechtshof.

Wanneer de dienstdoende rechter besluit tot een hoorzitting, zal de petitie door drie van de vijftien rechters van het hof worden behandeld. Eén van deze drie is de dienstdoende rechter en de andere twee worden benoemd door Ester Hayut, de voorzitster van het Hooggerechtshof. Hayut is fel tegen de aangenomen wet, omdat die haar macht drastisch zal inperken. Zij kan nu in principe besluiten om binnen 24 uur een hoorzitting te houden, omdat er al drie petities tegen het regeringsbesluit zijn ingediend.

Hayut zal echter in overweging moeten nemen dat ieder besluit van het Hooggerechtshof dat de wet weer buiten werking zal stellen, tot nog grotere onrust in Israël zal leiden. Van de meer dan 4.793.000 kiezers die op 1 november 2022 naar de stembus gingen, stemden 2.361.739 Israëli’s voor de rechtse partijen. Dat de regering 64 zetels haalde in de Knesset, kwam voornamelijk omdat sommige deelnemende partijen de kiesdrempel van 3.25 procent niet haalden.

Dit is in het kort de technische stand van zaken.

Achtergronden

Nu de achtergronden bij de protesten. Die betogingen begonnen onmiddellijk nadat minister van Justitie, Yariv Levin, zijn hervormingsplan in januari publiceerde. Echter, het besluit om een protestbeweging te vormen tegen de nieuwe rechtse regering, werd direct na de verkiezingen in november 2022 genomen.

Ehud Barak, de voormalige premier van Israël, Dan Halutz, een voormalige stafchef van het Israëlische leger, en Orni Petruschka, een voormalige piloot van de Israëlische luchtmacht en nu hightech entrepreneur, organiseerden een vergadering. Op de agenda van deze kleine groep stond een strategie om de verkiezingsresultaten ongedaan te maken.

De groep werd later aangevuld met Moshe Ya’alon en Shikma Bressler, een prominent lid van de zogenaamde Zwarte Vlaggen beweging. Ya’alon, eveneens een voormalige stafchef van de IDF en minister van Defensie, stond al langere tijd bekend om zijn slechte relatie met premier Benjamin Netanyahu. Hetzelfde geldt voor Barak en Halutz, terwijl Bressler eerder de protesten tegen Netanyahu leidde in de Zwarte Vlaggen beweging voor de verkiezingen in november.

Het gaat te ver om te stellen dat er toen sprake was van een coup d’etat, zoals sommigen later beweerden. Niemand nam de Knesset over of bestormde de residentie van premier Netanyahu. Feit is dat de animositeit tegen Netanyahu de bindende factor was binnen deze groep en de drijvende kracht achter de demonstraties.

Patriotten

Het grootste deel van de demonstranten die nu in volle hevigheid protesteren tegen de regering, zijn echter patriotten die gedreven worden door liefde voor hun vaderland. Zij zijn bang dat Israël door deze regering zal veranderen in een theocratie of zelfs een dictatuur. Het aantal Israëli’s dat nu door de hele toestand overwegen om hun vaderland te verlaten, is nu sterk gestegen en zou meer dan 20 procent zijn, volgens een onderzoek van de Israëlische tv-zender KAN 11.

Men dient echter te beseffen dat dergelijke opinieonderzoeken in het verleden niet nauwkeurig bleken. Ook is het feit dat de emoties de laatste tijd hoog zijn opgelopen een factor die meespeelt bij deze overwegingen. Israëli’s zijn immers geen Scandinaviërs.

Eenheid

Israël heeft in het verleden eerder massaprotesten tegen de regering gezien. Voorbeelden zijn het tumult in de aanloop naar de Oslo Akkoorden en de massale demonstraties tegen de unilaterale terugtrekking uit Gaza in 2005.

Wat nu belangrijk is, is dat de politieke leiders verantwoordelijkheid tonen en de gemoederen tot bedaren brengen. Oppositieleider Benny Gantz van de partij het Nationale Eenheid Kamp (HaMachanè HaMamlachti) lijkt nu de belangrijkheid hiervan te hebben ingezien en riep deze week opnieuw op tot eenheid.