De 2-jarige Alta Fixsler

Het Europese Hof voor de Rechten van de Mens (EHRM) verwierp het beroep van de ouders van Alta Fixsler om het leven van hun 2-jarige dochter medisch in stand te houden. Het oordeel klonk dat ze van de beademing kan worden verwijderd. Dat meldde de Britse krant ‘The Guardian’ afgelopen maandag.

Fixsler werd twee jaar geleden geboren in een Chassidisch-Joodse familie in Manchester. Beide ouders zijn Israëlische staatsburgers. Vanaf haar geboorte heeft ze een ernstig hersenletsel. Haar ouders vochten een wanhopige strijd met de Engelse National Health Service (NHS) om haar in leven te houden en van levensondersteuning te voorzien. Volgens de NHS is het nutteloos om haar leven te verlengen, omdat ze geen kans op herstel heeft. In dergelijke situaties keuren de Britse medische richtlijnen het beëindigen van de zorg goed.

Toen het Hooggerechtshof in het VK oordeelde dat Alta's levensondersteuning kan worden ingetrokken, gingen de ouders verder in beroep bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens. Dit hof wees het beroep af. “Het leven kan en mag niet ten koste van alles worden behouden”, besliste de rechter. Deze beslissing werd genomen ondanks het feit dat Israëlische en Amerikaanse ziekenhuizen zich bereid hebben verklaard de verantwoordelijkheid voor Alta's zorg op zich te nemen. Ook zijn de ouders bereid haar op eigen kosten over te brengen. Zelfs het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken heeft Alta een niet-immigrantenvisum verleend om in de VS te worden onderzocht en mogelijk te worden behandeld. “Ze willen dat ze in Israël wordt behandeld door dokters die hun religieuze overtuigingen en ethisch kader delen,” zei David Forster, de advocaat van Alta’s familie. "Ziekenhuizen in Israël zijn bereid Alta te accepteren. De risico's van het overbrengen zijn erg laag en de kosten van het veilig vervoeren worden betaald. De ouders smeken om het standpunt te heroverwegen.” Maar deze heroverweging is nooit gekomen.

Na de uitspraak van het EHRM verzocht de familie om hun dochter naar haar huis te brengen. "Alta zou de laatste momenten van haar leven in ons huis moeten zijn", vertelde haar vader maandagochtend aan BBC Radio 4. "Geef ons onze laatste wensen, om bij ons kind te zijn in onze comfortzone; in ons huis."

Wel of niet Joods?

Het argument dat de Fixslers religieuze Joden zijn wiens religie het verbiedt om Alta van de beademing af te halen, was aan dovemansoren gericht. De ouders verklaarden ook dat ze met Alta in Israël willen wonen. En dat wanneer haar tijd komt, ze daar kan worden begraven. Maar de rechter wees al hun verzoeken af. De redenering was dat Alta een peuter is die niet bekend is met, en niet begrijpt wat, religie en het Jodendom zijn- en daarom kan dit argument helemaal niet worden overwogen. De rechter voegde er ook aan toe dat er geen bewijs was dat Alta zich in haar leven als een Jood had gedragen. Aangezien ze in Engeland is geboren, vormt het feit dat ze een Israëlisch staatsburger is geen bescherming tegen de Britse wet.

Het is overduidelijk dat het gezegde “schoenmaker blijf bij je leest” in dit geval goed van toepassing is op de rechter die besloot over of de 2-jarige peuter wel, of niet, Joods zou zijn. Om hierover tot een conclusie te komen zou het mij logischer lijken om ons te richten tot de Joodse geleerden, en wat zij hiervan zeggen.

Toen in 2001 de Nederlandse regering euthanasie legaliseerde, grapte de Amsterdamse rabbijn Lewis ooit naar een Joodse dokter dat hij nu ‘een vergunning om te doden’ had gekregen. Een grap met een diepe kern van waarheid.

Eén tegenover 10.000

Stel je eens voor dat een stad wordt omringd door een leger dat eist om een bepaald individu aan hen uit te leveren. De stedelingen krijgen de keuze: "Als deze persoon aan ons wordt uitgeleverd zullen we jullie levens sparen; maar als jullie hem niet geven, dan doden we jullie allemaal." Wat zou jij doen? Wat zou de huidige samenleving beslissen? En op welke gronden?

De Talmoed vermeld dat de Joodse geleerden het het volgende over zeiden: “Als deze persoon inderdaad de doodstraf schuldig is, hij uitgeleverd moet worden. Maar als hij onschuldig is, hij niet overgegeven mag worden om te sterven- zelfs niet ten koste van het leven van iedereen.”

Het interessante in deze conclusie is dat we het hier niet eens hebben over één leven tegenover 10.000 levens. Deze man gaat -schuldig of niet- sowieso sterven. Maar waar gaat deze discussie dan wel om? Onze geleerden bespreken hier meer het vraagstuk of iemand actie mag ondernemen die zal resulteren in de vernietiging van een mensenleven om de andere 9.999 levens te redden. Maar dan is de grote vraag natuurlijk: waarom zouden duizenden mensen tevergeefs moeten sterven? Het lijkt volkomen onlogisch.

De waarde van het leven

Als we hier goed over na denken, zien we dat het niet alleen juist wel logisch is, maar ook dat het iets cruciaal en onmisbaar is voor onze samenleving. Zonder deze regel zou het slechts een kwestie van tijd zijn voordat een samenleving verslechtert tot een toestand waarin ongestraft mensenlevens worden genomen.

Als één leven kan worden opgeofferd om 10.000 andere levens te redden, dan kan één leven ook worden opgeofferd om tien levens te redden. En als het kan worden opgeofferd om er tien te redden, kan het ook worden opgeofferd om er twee te redden. En als kwantiteit een factor is, waarom zou 'kwaliteit' dan geen factor moeten zijn? Is het leven van een jongere, in de bloei van zijn leven, niet waardevoller dan dat van een seniele 98-jarige bejaarde die 'toch nog maar een paar jaar te leven heeft’? Wat als een samenleving meer waarde hecht aan mannen dan aan vrouwen - zou het dan gerechtvaardigd zijn om het leven van een vrouw op te offeren om het leven van een man te redden?

Op het moment dat een mensenleven een relatieve ‘waarde’ krijgt ten opzichte van andere levens, zal de relatieve waarde ervan ook worden afgemeten aan andere meetbare waarden; zoals bijvoorbeeld het welzijn van de samenleving, het nationaal belang, de economie, financiën van de gezondheidszorg, enzovoort. Tot het uiterste genomen is dit dezelfde logica waarmee de nazi’s de ‘untermensch’ uitroeiden - omdat deze levens ‘niet behouden konden en mochten worden’ omdat ze als inferieur werden beschouwd. Natuurlijk is er absoluut geen morele gelijkwaardigheid tussen deze acties, maar de logica erachter is dezelfde.

Twee cruciale principes

De conclusie van de Joodse geleerden bevat twee cruciale principes. Ten eerste dat elk individueel mensenleven absolute - niet relatieve - waarde heeft. Eén keer absoluut is net zo absoluut als 10.000. Zeventig jaar absolute waarde is net zoveel waard als twee jaar, of zelfs maar een uur van absolute waarde.

Het tweede, even cruciale principe is dat er een duidelijk, absoluut onderscheid is tussen het ondernemen van actie om een leven te beëindigen, en het niet ondernemen van die actie; zelfs als het 'eindresultaat' hetzelfde is. Die persoon uitleveren om te worden vermoord, is een daad van moord. Het argument "Hij gaat toch dood" heeft geen invloed op de betekenis van de eigenlijke handeling, want dit is een handeling van absolute morele betekenis.

Dus, als het gaat om 'einde van mensenleven'-situaties, maakt de Joodse wet onderscheid tussen actie en passiviteit. Volgens de Thora moeten we alles doen wat er in onze macht ligt om het leven te behouden en te verlengen, ongeacht de zogenaamde ‘kwaliteit’ ervan (dat is: als we veronderstellen de kwaliteit van een leven inderdaad te meten is). Zodra een persoon echter de staat binnengaat van wat de Thora ‘sterven’ noemt, zijn we niet langer verplicht om actie te ondernemen om het leven van die persoon te verlengen. Maar zelfs op dit moment staat het ondernemen van een actie die het leven zal verkorten gelijk aan moord; zelfs als die persoon ‘hoe dan ook’ binnen een paar uur, of minuten, zal sterven. Op het eerste gezicht lijkt dit weinig meer dan slechts een aantal ingewikkelde technische details. Maakt het eigenlijk echt een verschil? Het antwoord is: een duidelijk ‘ja’.

In het bos verdwalen

Over anderhalve week is het Rosj Hasjana, Joods Nieuwjaar. Op deze dag zeggen wij in onze gebeden dat G-d Degene is Die bepaalt “wie zal leven, en wie zal sterven ... wie zal verarmen, en wie zal worden verrijkt; wie zal vallen en wie zal opstaan.” Als mensen hebben wij geen controle over de grotere kwesties van leven en dood; er is een Hogere Autoriteit die deze dingen beslist. Maar wij hebben wel controle over ons eigen handelen. En de actie om een onschuldig leven te nemen kan nooit worden gerechtvaardigd - zeker niet door het arrogante idee dat we een relatieve waarde kunnen hechten aan een mensenleven.

Men zegt dat niemand ooit ‘plotseling’ verdwaalt in het bos. Eerst loopt de persoon op het pad. Dan dwaalt hij een stap af, dan nog een, en dan een derde. Totdat hij uiteindelijk merkt dat hij vele kilometers van het pad is.

Wanneer een samenleving de g-ddelijke, absolute waarde van het leven uit het oog verliest, is de verandering in eerste instantie vrijwel onmerkbaar. In het begin worden alleen de zwakste, meest weerloze levens getroffen. Levens die geen stem hebben -de samenleving hoort ze niet, of gaat zelfs zo ver om hen woorden in de mond te leggen. Maar die eerste stap is in veel opzichten de meest cruciale. Tenzij de trend wordt gestopt en omgekeerd, zal het leiden tot een tweede stap en een derde, en het zal dan niet lang duren totdat we ons diep in de wilde bossen bevinden waar alles relatief is. Waar het recht op leven volledig verbonden is aan macht, rijkdom en fysieke kracht.