Sallo hield vooraf een korte toespraak, waarin hij inging op het onbeschrijfelijke leed dat de Joden in de Tweede Wereldoorlog is aangedaan. “Het Joodse volk was anders, overtollig, en moest van de wereld verdwijnen,” zo vertelde hij. Hij eindigde zijn toespraak met een uitspraak van schrijver Abel Herzberg: “Er zijn in de Tweede Wereldoorlog geen zes miljoen Joden uitgeroeid, maar er is één Jood vermoord en dat zes miljoen keer."

Ook opperrabbijn Jacobs kreeg het woord. Hij ging onder andere in op het antisemitisme van deze tijd. Hij stelde dat antisemitisme nooit weg is geweest: “Mensen zeggen dat na 7 oktober het antisemitisme weer is teruggekomen, maar eigenlijk is het nooit weggeweest.”

Daarnaast vertelde hij dat na de Tweede Wereldoorlog de gedachte van het antisemitisme niet zomaar was uitgebannen in Nederland. Joden die terugkeerden, maakten moeilijke dingen mee. Daarom stelde hij dat het goed is dat deze tentoonstelling niet over de oorlog gaat, maar juist over de periode ná de oorlog. Zodat we een goed beeld krijgen hoe het Joden verging, die terugkeerden.

Ten slotte gaf ook voorzitter van Christenen voor Israël, Frank Heikoop, een korte toespraak. Hij ging in op de moeilijke tijd die Joodse onderduikers tijdens de oorlog doormaakten. De onzekerheid over de duur van de onderduik, het lot van geliefden en het eigen lot maakte de onderduik ontzettend zwaar. Dat mag niet vergeten worden, zo stelde hij. “Het is goed dat daar in deze tentoonstelling aandacht voor wordt gevraagd. Het thema is bovendien verre van voorbij. Ook nu moet Israël weer de schuilkelders in. Het thema van onderduik en schuilen blijft telkens terugkomen.”

Foto's: Willem Jan de Bruin Fotografie