De Times of Israel schreef dat nazi-jager dr. Efraim Zuroff, directeur van het Simon Wiesenthal Centrum in Jeruzalem, tientallen jaren geleden een lijst van 50 vermoedelijke oorlogsmisdadigers aan Nieuw-Zeelandse autoriteiten had gegeven. Echter, opeenvolgende regeringen hebben deze tot op de dag van vandaag geheim houden en er niets mee willen doen

Zuroff, die zijn leven heeft gewijd aan het opsporen van nazioorlogsmisdadigers en die tegenwoordig 'de laatste nazi-jager' wordt genoemd, zegt: “Nieuw-Zeeland was het enige Angelsaksische land dat na een overheidsonderzoek naar de aanwezigheid van nazi’s ervoor koos om geen juridische stappen te ondernemen”.

Hoewel Nieuw-Zeeland misschien het enige Angelsaksische land is waar oorlogsmisdadigers vrij rondlopen, is het geen geheim dat zij niet het enige land in de wereld zijn waar dit gebeurt. Maar zoals zoveel van dit soort verhalen, dacht ik altijd dat dit een ver-van-mijn-bed-show was. Totdat… ik een paar jaar geleden te gast was bij een liefdadigheidsdiner ten gunste van een jesjiwa van de Rebbe van Belz; de geestelijk leider van een van de grootste chassidische gemeenschappen in Israël. De Belzer Rebbe zat aan de hoofdtafel een paar meter links van mij en tegenover mij zat een onbekende jongen met wie ik niet de kans kreeg hem te leren kennen.

Een paar weken later kreeg ik alsnog een kans om deze jongen te leren kennen toen ik hem tegen kwam op de jesjiwa waar ik toen les gaf. Het was een leuke 17-jarige jongen in de volledige chassidische klederdracht. Met zijn lange zwarte jas, gekrulde blonde pijpenkrullen, en zijn stralende blauwe ogen waarmee hij mij aankeek van onder zijn samet (fluwelen)-hoed, zag hij eruit zoals zovelen van ons. Een ‘gewone’ chassidische jesjiwa jongen, die hier was gekomen om te leren. Iets wat vele duizenden orthodoxe Joden, van over de hele wereld, ieder jaar doen. Niet bepaald erg ongewoon dus.

Maandenlang zag ik hem in zijn jesjiwa. Ik zag hoe hij leerde, hoe hij bad, en soms zelfs de dagelijkse verplichte gebeden leidde in het Hebreeuws; met een perfect chassidisch accent. Tot op een dag, na een ruzie tussen twee kamergenoten op de jesjiwa’s campus, een van de jongens die ik begeleide mij vroeg om met deze bepaalde jongen te spreken. De volgende dag sprak ik met hem. Niet als een begeleider, maar als een vriend. En langzaam aan kwam ik erachter dat zijn achtergrond helemaal niet zo ‘gewoon’ was als die van zijn medestudenten.

Deze jongen, die we ‘Mosje’ zullen noemen, was geboren en getogen in Uruguay (Zuid-Amerika). Zijn familie was niet Joods, en daarom heeft hij zich -niet lang voor onze eerste ontmoeting- bekeerd tot het Jodendom. Een verhaal dat eerste instantie ook niet zo erg anders is dan de vele andere verhalen van Zuid-Amerikaanse bekeerlingen. Met name in Zuid-Amerika zijn er namelijk erg veel mensen die zich aangetrokken voelen tot het verbond van onze aartsvader Abraham. Veel van deze mensen zijn afstammelingen van Joden die zich, honderden jaren geleden, onder dwang van de Katholieke kerk hebben bekeerd tot het Christendom. Sommigen van deze families hebben bepaalde Joodse gebruiken altijd in het geheim behouden en anderen weer niet. Maar er zijn ook vele van deze niet-Joden in Zuid-Amerika die helemaal geen Joodse familie geschiedenis hebben en zich toch willen bekeren. Mosje had geen Joodse voorouders. Zijn familie kwam, kort na de tweede wereldoorlog, oorspronkelijk uit Duitsland; en het zag er naar uit dat zijn opa er niet bepaald erg vrolijk van werd dat zijn kleinzoon interesse begon te tonen in het Jodendom.

Nadat de omvang van de gruwel van de Sjoa aan het licht kwam, werd de wereld geconfronteerd met de ongekende wreedheid van nazi-Duitsland. In de hierop volgende Neurenberg-processen kwam men met een nieuwe term om deze gruweldaden te beschrijven: 'misdaden tegen de menselijkheid'. En toch werden uiteindelijk slechts minder dan 300 nazi's veroordeeld, terwijl rond de 9.000 nazi's hulp wisten te vinden om Europa te ontvluchten. Velen van hen vonden een nieuw leven in Zuid-Amerika. Tegen het einde van de jaren veertig was een groot deel van Zuid-Amerika; met name Brazilië, Chili en Argentinië, een toevluchtsoord voor duizenden nazi's die het recht ontliepen. Duitse openbare aanklagers hebben de afgelopen jaren geschat dat Brazilië tussen de 1500 en 2000 nazioorlogsmisdadigers binnenliet, Chili tussen de 500 en 1000, en Argentinië tot 5000.

Ik heb Mosje nooit doorgevraagd naar alle details van zijn familie geschiedenis. Het enige wat ik weet is dat zijn grootvader een nazi was, die Europa was ontvlucht om zich uiteindelijk in Uruguay te vestigen. En dat Mosje, net zoals Ruth -die uit een vijandig volk kwam- besloot dat de G-d van Israël, zijn G-d was; en zich officieel bekeerde tot het Jodendom. Vandaag is hij een chassidische Jood en woont hij met zijn vrouw en twee kinderen in Israël.

Zuid-Amerikaanse landen kenden tijdens en na de Tweede Wereldoorlog grote gemeenschappen van etnische Duitsers. In veel gevallen sympathiseerden en verwelkomden deze gemeenschappen de nazi's, waardoor velen hun straf wisten te ontlopen. Ook al sloot Uruguay zich aan de kant van de geallieerden: later bleek het na de oorlog een toevluchtsoord te zijn voor een klein aantal oorlogsmisdadigers.

Halverwege de jaren tachtig was het aantal etnische Duitsers naar schatting 3,6 miljoen van de 130 miljoen inwoners van Brazilië, een miljoen van de 28 miljoen inwoners van Argentinië, en 200.000 van de 3,5 miljoen inwoners van Paraguay. In 1985 schreef de New York Times hierover: "Velen van hen behouden de taal en tradities van hun voorouders. Vanwege hun sterke culturele identiteit zijn de oudere Duitse boerengemeenschappen in Zuid-Brazilië en Zuid-Paraguay er vaak van beschuldigd nazi's te herbergen.” In de jaren dertig had Brazilië, na Duitsland, de grootste nazipartij ter wereld (met 40.000 leden); veel van deze Braziliaanse Duitsers verwelkomden de Duitse nazi's na de oorlog.

In 1955 opende de Paraguese generaal Alfredo Stroessner Paraguay voor voormalige nazi's. In 1962 bleek de Chileense stad Colonia Dignidad de thuishaven te zijn van 300 families die Duitsland na de Tweede Wereldoorlog waren ontvlucht en, zonder maar enige vragen, een warm welkom ontvingen. In Argentinië bracht de toekomstige president Juan Peron een deel van de oorlog door in Italië, waar hij de politiek van Benito Mussolini en Adolf Hitler openlijk prees. Toen Peron in 1946 president van Argentinië werd, gaf hij opdracht tot de oprichting van geheime kanalen - ‘ratlines’ genaamd - om duizenden nazi's van havens in Spanje en Italië uit Europa naar Zuid-Amerika te brengen.

Sommigen van de hoogste ambtenaren in regeringen en hulporganisaties werkten actief samen om nazi's te helpen ontsnappen. Zelfs de Katholieke kerk ging hier in mee, waaronder de Argentijnse kardinaal Antonio Caggiano en bisschop Alois Hudal, een in Oostenrijk geboren bewonderaar van Hitler. Bisschop Hudal werkte in Rome, bediende de Duitse krijgsgevangenen en hielp oorlogsmisdadigers door middel van het uitvaardigen van valse, door het Vaticaan uitgegeven identiteitspapieren. Daarmee konden ze paspoorten van het Internationale Rode Kruis krijgen en naar Zuid-Amerika reizen. De voorzitter van het Internationale Rode Kruis in de jaren na de Tweede Wereldoorlog, Carl Jacob Burckhardt, werkte ook samen met bisschop Hudal en met een netwerk van functionarissen in heel Europa. Het was dankzij hen dat veel hooggeplaatste nazi-officieren, zoals Adolf Eichmann, naar Argentinië konden vluchten.

In zijn boek ‘Nazis on the Run: How Hitlers Henchmen Fled Justice’ uit 2011, beschrijft historicus Gerald Steinacher het antisemitisme van Burckhardt en zijn voorliefde voor het helpen van ‘voormalige’ nazi's. Het is moeilijk om zeker te weten hoeveel nazi's Europa zijn ontvlucht met valse Rode Kruis-papieren. Maar in 2012 schatten Duitse advocaten, na onderzoek van toen pas vrijgegeven archieven, dat duizenden nazi's op deze manier in staat waren om valse Rode Kruis-paspoorten te bemachtigen. Met behulp van deze valse documenten lukte het ongeveer 800 SS’ers om naar Argentinië te vluchten. Hoeveel te meer wisten niet te vluchten naar andere landen?

De Thora gebiedt: “Tsedek tsedek tirdof” - gerechtigheid, gerechtigheid zult u nastreven (Deut. 16:18). Een generatie geleden ontweken duizenden moordenaars deze gerechtigheid door te vluchten. Vandaag, nu een nieuwe generatie historici zich verdiepen in archieven en andere documenten, wordt de waarheid ontdekt over hoe een groot deel van Latijns-Amerika een nazi-toevluchtsoord werd. Het is te laat om de meeste van deze nazioorlogsmisdadigers te berechten. Maar het Joodse volk verdient het om niet alleen de waarheid te weten over dit duistere hoofdstuk in het verleden, maar ook dat de wereld er alles aan zal doen om deze geschiedenis niet nog een keer te herhalen.

Terreuraanhangers, zelfs veroordeelde terroristen en allerlei soorten antisemieten, rennen vrij door de straten in Westerse landen. Verwelkom deze haat niet met open armen. Herhaal de fouten van Zuid-Amerika niet.