Wat een genot: overal kun je koosjere ‘soefganiot’, een soort donuts kopen, zonder dat je je hoeft af te vragen of alle ingrediënten wel oké zijn. Overal worden we uitgenodigd om mee te vieren. Er is heerlijk eten en samen zingen we uit volle borst het bekende Chanoekalied, waarin de hele Joodse geschiedenis van vervolging en overwinning ter sprake komt. We spelen met de dreidel, de tol. Het Chanoekalicht straalt ons eeuwig optimisme uit, dat onze dagelijkse angsten en zorgen als sneeuw voor de zon doet verdwijnen. We zien dat in veel aspecten van Chanoeka terug.

Symbool van hoop

Zelfs de kleine dreidel symboliseert onze niet aflatende hoop. In de tijd van de Makkabeeën – bijna 2200 jaar geleden - leek de Joodse situatie radeloos, redeloos en reddeloos. Het Jodendom beleven was op straffe des doods verboden door de Hellenisten, de grieksgezinde Syriërs. Joodse kinderen mochten niet eens meer uit de Tora leren.

Als er een inval werd gevreesd van de Hellenisten, speelden de kinderen met een draaitol, veinsden een spelletje te spelen en deden ze alsof ze geen Tora leerden. Er gebeurden grote wonderen. We bleken sterker dan we dachten. Zoals een draaitol bij iedere worp anders terechtkomt, zo kan onze situatie op ieder moment ten goede wijzigen.

We spelen nog steeds met een dreidel met onze kleinkinderen gedurende deze donkere avonden. Hilariteit en spanning wisselen elkaar af. Op de dreidel staan vier Hebreeuwse letters, die eigenlijk de beginletters van vier woorden vormen:

• noen (n)
• gimmel (g)
• hee (h)
• sjien (sj)

In het spelgebeuren betekent de n niks (je krijgt niets), de g betekent dat je de hele pot krijgen, h is de helft van de pot en de sj komt van het Hebreeuwse woord sjaleem, wat betalen betekent.

Diepere betekenis

Het Jodendom zou het Jodendom niet geweest zijn als er geen diepere betekenissen zouden bestaan. Ik sta stomverbaasd bij mijn kleinkinderen hier hoeveel ze al weten van alle aspecten van het Jodendom.

Ieder kind hier in Israël weet dat de beginletters van de dreidel de letters zijn van `nees gadol haja sjam’ – ‘een groot wonder gebeurde daar’. Daar zijn ook allerlei liedjes op gemaakt, die hier de hele dag te horen zijn.

Malachi, één van mijn kleinkinderen, weet nog een verklaring. In deze beginletters kan je ook – als je de letters een beetje anders rangschikt - het woord `Gosjnah’ lezen – dat `naar Gosen’ betekent. Gedurende de eerste ballingschap van het Joodse volk, toen Jakob met zijn familie naar Egypte verhuisde, streken ze neer in Gosen, een afgelegen streek in Egypte. Daar bleven ze hun identiteit trouw door zich in de Joodse leer en cultuur te verdiepen. Ondanks de vreselijke verdrukking, lukte het hen vast te houden aan hun identiteit.

Maar dat was lang geleden. We kijken nu vooruit. We leven in een moeizame, agressieve wereld. We hopen op bevrijding, vrijheid en blijheid. Net zoals dat het geval was in de tijd van de Makkabeeën, de eerste keer dat we Chanoeka vierden.

Wat is Chanoeka eigenlijk?

Chanoeka viert het wonder van de olie, dat volgens de Talmoed 2185 jaar geleden plaatsvond in de provincie Judea. In die tijd hadden de hellenistische Syriërs de provincie Judea bezet, haar geplunderd en de Tempel van Jeruzalem ontheiligd met hun afgodsbeelden. Vele Joden verlieten hun Jodendom en volgden het Hellenisme, de Griekse levenswijze.

Joodse vrijheidsstrijders, de Makkabeeën, kwamen bijeen en heroverden de Tempel. Na het schoonmaken wilden zij de menora, de kandelaar in de Tempel, opnieuw aansteken. Echter, de olijfolie die voorhanden was, zou slechts één dag hebben gebrand. Het duurde zeven dagen om nieuwe olie te maken, maar het kleine kruikje olie ging op wonderbaarlijke wijze acht dagen mee.

Ter herinnering aan dit wonder wordt op Chanoeka elke avond een licht meer ontstoken aan de achtarmige kandelaar. Omdat olie zo'n belangrijke rol speelt in het verhaal, eten we voedsel dat in olie gebakken of gefrituurd is. Traditioneel worden latkes (aardappelpannenkoeken) geserveerd met crème fraîche, zalm of appelmoes. Maar soefganiot (donuts) horen ook bij Chanoeka. We wensten elkaar "Chanukah sameach" - een vrolijk Chanoeka.

Dreiging

Maar onze vrolijkheid werd deze week ruw verstoord door een dreigement van de Iraanse generaal Abolfazl Sjekarchi. Op 1600 km afstand van Jeruzalem drong deze woordvoerder van Iran aan op de totale vernietiging van de Joodse staat: "We zullen niet terugdeinzen voor de vernietiging van Israël, zelfs niet één millimeter. We willen het zionisme in de wereld vernietigen", vertelde Sjekarchi aan het Iraanse Studenten Nieuws Agentschap.

Sjekarchi's genocidale antisemitische opmerkingen kwamen enkele dagen voor de nucleaire besprekingen die in Wenen hervat zouden worden over het beteugelen van het illegale nucleaire programma van Iran. De Verenigde Staten en andere wereldmachten proberen Teheran economische sancties op te leggen in ruil voor tijdelijke beperkingen op zijn atoomprogramma. Israël en vele andere landen geloven dat het Iraanse regime een kernwapen wil bouwen. Sjekarchi heeft al eerder Israël bedreigd en gezegd dat het Iraanse regime "Haifa en Tel Aviv in de kortst mogelijke tijd met de grond gelijk kan maken".

Dreigementen serieus nemen

Toen mijn moeder Bloeme Evers-Emden in 1943 als één van de weinig overgebleven Joden in Amsterdam een geïmproviseerd eindexamen deed, hoorde ze door de luidsprekers op straat Hitler brullen dat alle ‘Juden ausgerottet’ moesten worden. Ze wist toen nog niet dat haar Auschwitz wachtte. Sindsdien zijn we er aan gewend geraakt de verbale agressie van onze haters zeer serieus te nemen.

De schrik sloeg me ook nu weer om het hart. Temeer omdat daarna ook nog eens 129 landen van de UN verklaarden dat de Joden niets met de Tempelberg te maken hebben en dat het uitsluitend islamitisch erfgoed is. De VS hebben onder zowel democratische als republikeinse regeringen het Iraanse regime geclassificeerd als 's werelds ergste staatsponsor van terrorisme. Het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken zei vorig jaar dat Iran de belangrijkste staatsponsor van antisemitisme is.

Maar wat helpt dat ons als er een atoombom op Israël valt? Ik houd mijn hart vast. Dit Iraanse regime deinst voor niets terug. En de internationale gemeenschap is helaas niet sterk genoeg of interesseert het te weinig om werkelijk een vuist te maken.

Neerwaartse spiraal

Wat het Westen helaas niet realiseert, is dat hier een echte atoomoorlog dreigt. Als Iran zijn dreigementen waar maakt, G’d verhoede dit, dan zal Israël moeten reageren. En als het echt menens wordt, is het leed niet te overzien. Wat een domper op de feestvreugde. Ik kon er niet van slapen de afgelopen nachten. Dit gaat absoluut de verkeerde kant op.

Wordt dit de uiteindelijke oorlog van Gog en Magog? Ik hoop dat alles met G’ds hulp goed komt. Ik hoop dat we geen herhaling van de Holocaust krijgen. Die heeft nog niet zo lang geleden 6 miljoen Joodse levens gekost, in een land dat de bakermat van de Westerse beschaving was. Ik krijg weer een acuut crisisgevoel.

Het Hebreeuwse woord voor crisis is masjbeer. Masjbeer betekent ook bevallingsstoel. Crises zijn niet alleen mogelijkheden, maar ook geboorteweeën. Er ontstaat iets nieuws. Daarom zijn wij zelfs sterker uit alle crises van de afgelopen 4000 jaren gekomen dan wij daarvoor waren.

Is er hoop?

Op moeilijke momenten herinneren we ons waar we vandaan komen, wie wij zijn, en waarom we hier zijn. Moeilijke tijden kunnen geluk zaaien als we terug gaan naar onze roots. Wij zijn hier op de wereld – als de beelddragers van het G’ddelijk beeld – om het spirituele licht brandend te houden en uit te breiden. Dat is onze levensopdracht en ons doel. Dat is wat het Chanoekalicht ons leert: doorgaan, de moed niet opgeven, stijgen en naar buiten treden, ook als het buiten geestelijk donker is.

Dit is de boodschap van Chanoeka: het bijna gedoofde lampje laait op tot een zee van inspirerend licht, de tsunami van kwaad en agressie slaat om in vrede en verdraagzaamheid, en overal bloeit de kennis van de Tora...

Messiaanse tijden

We kijken met G’dsvertrouwen vooruit. We leven in een moeizame, agressieve wereld. We hopen op bevrijding, vrijheid en blijheid. Het mag ons niet verbazen dat de zelfde letters noen (=50), gimmel (=3), hee (=5) en sjien (=300) in getalswaarde gelijk zijn aan het woord Masjieach (358). Mogen wij snel bevrijd worden van onze problemen en het grote toekomstperspectief van de Messiaanse tijden deelachtig worden.

Moet ik u en ons nu een ‘Een vrolijk chanoeka!’ wensen? Met angst en beven vieren wij het Lichtfeest in het kleine, bedreigde Israël. Chanoeka sameach!