Pesach tijdens de Inquisitie

In Spanje, Portugal, Sicilië, Sardinië en Italië woonden veel Joden die tijdens de Inquisitie gedwongen waren zich tot het christendom te bekeren. Deze ‘neofiti’ werden door de Inquisitie-autoriteiten argwanend in de gaten gehouden. Tuinmannen, dienstmeisjes, koks en kindermeisjes die in de huishoudens van ‘bekeerde’ Joden werkten, werd een grote beloning beloofd als zij hun werkgever konden betrappen op het houden van de grote Pesach-schoonmaak. Op Pesach-avond lagen soldaten op de loer om met zonsondergang het huis van deze voormalige Joden binnen te stormen, als zij toch stiekem hun Joodse gebruiken aanhielden.

Een aantal moedige christenen, die deze huisvredebreuk met lede ogen aanzagen, bedachten een plan om hun Joodse buren te helpen. Echter, als zij door de autoriteiten gesnapt zouden worden, liepen ook zij het risico om gemarteld en met hun Joodse buren vermoord te worden. Deze christenen kwamen met het voorstel om de Sedermaaltijd niet op de eerste Pesach-avond, maar op de vijfde dag te vieren. Onder dekking van de duisternis mochten de Joden de ‘cantinas’ – kelders - van hun christelijke buren koosjer maken voor Pesach. Daarna werd dan een complete Pesach-maaltijd met symbolische gerechten, gebeden en zegeningen gehouden. Deze bijzondere avond werd bekend als de ‘Seder Chamisjie” – een dubbel toepasselijke naam, omdat het Jiddische woord ‘chamiesj’ ook gezellig, huiselijk en vriendelijk betekent.

Historici geloven dat het schilderij van de Russische kunstenaar Moshe Maimon, “Marranos: geheime seder”, het verhaal vertelt van deze ‘Seder Chamiesjie’.

Pesach in Libië

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd de Libische stad Benghazi verschillende keren door de As-mogendheden en geallieerden veroverd en heroverd. In december 1942 lukte het de Britse generaal Montgomery de stad definitief in handen te krijgen.

De Benghazische Joden waren door de Duitsers naar Tripoli verbannen. De overlevenden van de concentratiekampen keerden terug naar Benghazi om daar in 1943 samen met hun Joodse broeders van het Joodse Legioen Pesach te vieren.

Samen met rabbijn Urbach werd met veel moeite een speciale Hagada samengesteld. De grootste uitdaging was om voldoende papier te vinden om iedere deelnemer een Hagada te geven. De oplossing bleek eenvoudig: de Engelsen confisqueerden telegrammen en andere documenten van de Libische autoriteiten, waarop de tekst van de Hagada getypt en geïllustreerd werd. Het eindproduct werd daarna met een stencil machine vermenigvuldigd – 600 exemplaren. Joodse soldaten onder de Canadese, Amerikaanse, Britse, Australische troepen vierden dat jaar met de Joodse gemeenschap een zeer gedenkwaardige Pesach.

(Tekst gaat door onder de foto’s.
Foto 1: het voorwoord van de Hagada. Foto 2: de Hagada gedrukt op oud papier. Foto 3: Kinderen keren terug uit het land van de vijand. Foto 4: Benghazi.)

Joodse soldaten schreven in het voorwoord van de Hagada:

“Veel zijn de moeilijkheden en martelingen van de natie Israël en groot is haar heldhaftigheid. In de oven van Egyptische slavernij werden de kinderen van Israël gesmeed en tot een volk gevormd; tot op de dag van vandaag bewandelen zij nog steeds een pad vol obstakels. In iedere generatie zijn er die tegen ons opstaan om ons te vernietigen; de vijand van deze generatie overtreft alle voorgaanden wat betreft boosaardigheid... In deze donkere tijden zijn wij bemoedigd de geredde Libische Joden te zien en hopen spoedig de redders te zijn van Europa’s onderdrukte Joden...

Hardnekkig en vastberaden bewegen wij naar ons doel en zijn er zeker van dat, net zoals het Volk Israël gewillig offers bracht voor dat wat zij beschouwden als het goede voor het volk – en daarin slaagden, zullen wij Joodse soldaten het succesvolle einde van onze heilige missie zien. En getuigen zijn van de terugkeer van het volk Israël naar hun Beloofde Land. Amen.”

De Hagada eindigt met een profetie en hoop voor de toekomst: “Jullie kinderen zullen terugkeren van het land van de vijand” en “L'Sjana Haba'a B'Jeroesjalajiem - Volgend jaar in Jeruzalem.”

Pesach vieren na de oorlog

Voor de meeste Holocaust-overlevenden betekende het einde van de oorlog niet het einde van hun beproevingen. Degenen die hun huizen en families verloren waren zaten nu ‘gevangen’ in DP-kampen (Displaced Persons - ontheemden). Deze korte film laat zien hoe in 1947 Pesach werd voorbereid en gevierd in een DP-kamp in Wenen. Het werd de “Seder van de Exodus uit Europa” genoemd.