In het thoragedeelte van vorige week lazen we hoe G-d tegen Jakob zei: "Wees niet bang om naar Egypte te gaan, want Ik zal je daar tot een groot volk maken" (Gen. 46:3). Wat voor een antwoord is dit? Jakob vreesde de zware ballingschap in Egypte. Hoe zal het worden van een groot volk de pijn van deze ballingschap wegnemen? Het zou alleen maar betekenen dat nog meer mensen zullen lijden.

Verborgen kracht?

Rabbijn Ovadia Sforno (1475-1550) schreef dat Jakob bang was voor de toekomst van het Joodse volk. Hoe zullen ze al dit lijden overleven? G-d antwoordt hem daarom in dit vers dat ‘Egypte de plaats is waar de kinderen van Israël kunnen bloeien en een groot volk worden’. Als ze in het land Kanaän zouden blijven, dan zouden ze uiteindelijk trouwen met de plaatselijke bevolking van het land en verdwijnen door assimilatie. Maar, zoals de Thora ons in het thoragedeelte van twee weken geleden (Gen. 43:32) vertelde, verachtten de Egyptenaren het Joodse volk. Ze wilden ze niet eens samen met hen eten, of zich met hen te mengen. Dankzij deze afkeer en gedwongen isolatie kon het Joodse volk in Egypte hun unieke identiteit behouden en uitgroeien tot een groot volk.

Al is antisemitisme natuurlijk vreselijk en verwerpelijk, kunnen we hier misschien toch ook nog een verborgen ‘kracht’ in vinden. De opperrabbijn van Jeruzalem, rabbijn Moshe Shternbuch, zegt: "Deze haat heeft het Joodse volk door de eeuwen heen in leven gehouden. De moord, haat, laster en pogroms waren de kracht die achter ons stond. In een wereld van relatieve vrijheid voor een Jood, en een bereidheid [van de niet-Joden] om met Joden om te gaan en zelfs met hen te trouwen, worden we geconfronteerd met de grootste bedreiging voor ons hele bestaan”. En helaas zien we dat het Joodse volk deze strijd aan het verliezen is. Assimilatie en het verlies van de Joodse identiteit is zelfs in Israël een groot probleem.

Grootste bedreiging van het Joodse volk

Er zijn mensen die zeggen dat Iran, Hamas of Hezbollah onze grootste bedreiging vormen. Weer anderen zouden zeggen antisemitisme of assimilatie. Maar hoewel al deze opties inderdaad grote problemen vormen, denk ik niet dat deze onze grootste bedreigingen zijn. Al zouden we wel kunnen stellen dat de laatste hiervan juist een natuurlijk gevolg is van deze dreiging. Begrijp de woorden van rabbijn Shternbuch niet verkeerd. Er is niets verkeerds met goede relaties tussen Joden en niet-Joden. Integendeel, het is juist iets goeds! Ik zou alleen maar willen dat dit meer het geval was. Echter, wanneer Joden de grote schatten van hun eigen tradities, en de diepe wijsheid van de Thora, niet kennen, zien ze ook geen reden om Joods te leven… of te trouwen.

“Mijn Volk is vernietigd door gebrek aan kennis”, beklaagde de profeet Hosea al in zijn tijd. In het vers (Hosea 4:6) lezen we hoe hij fel uithaalt naar de kohaniem (priesters) die hun roeping om het volk te onderwijzen niet alleen niet volgden, maar hen zelfs aanmoedigden in hun zonden. Net zoals in de tijd van Hosea is deze ‘verwarde Joodse identiteit’ ook in onze dagen de grootste bedreiging voor het voortbestaan van ons volk.

Helaas wordt de Joodse identiteit tegenwoordig vaak doorgegeven op twee extreme tegenovergestelde manieren. Enerzijds door middel van geassimileerde tradities als het hebben van een ‘chanoekaboom’ (kerstboom + chanoeka boom), het vieren van Chanoeka als het Joodse kerstmis. Of, zoals in Nederland en België steeds populairder wordt: het vieren van Chanoeklaas (Chanoeka-Sinterklaas). Anderzijds door het onderwijzen van Holocaustbewustzijn en de angst om gemengde huwelijken.

Het is duidelijk hoe deze eerste groep een verwarring van Joodse identiteit vertegenwoordigd. Al maak ik mij meer zorgen over de preoccupatie van deze tweede groep met assimilatie en antisemitisme. Dit is mijns inziens namelijk niet de oplossing, maar juist het probleem.

Oplossing

Een pessimistische en negatieve voorstelling van het Joods-zijn schrikt mensen alleen maar af. Als we geobsedeerd zijn door antisemitisme, schilderen we onszelf af als eeuwige slachtoffers. Dit is iets waar menig antisemiet ons inderdaad van beschuldigt. En wanneer we te veel nadruk leggen op de dreiging van assimilatie, maken we ons als-het-ware als een bedreigde diersoort, dat op het punt staat om van de planeet te verdwijnen. Is het dan zo verwonderlijk dat jonge Joden zich assimileren in vriendelijke samenlevingen om ons heen? Wie wil er nou een slachtoffer zijn? De grootste bedreiging voor ons voortbestaan is niet druk van buitenaf, maar eerder een interne verwarring van wat Joods-zijn daadwerkelijk betekent.

Ik denk dat dit punt niet alleen maar een probleem is binnen de Joodse gemeenschap, maar ook van andere niet-Joodse religieuze gemeenschappen. Het gevoel dat we bij onszelf en bij onze kinderen moeten ontwikkelen, is geen angst voor antisemitisme of schuldgevoelens over assimilatie. Maar juist een nederige trots op de grootsheid van onze eeuwige erfenis, de Thora, de Joodse missie in deze wereld en ons zelfverzekerde besluit om deze te vervullen. Als we duidelijk zijn over onze identiteit, dan kan geen enkele dreiging in de wereld ons doen wankelen.

Wanneer er dan op ons neer gekeken wordt omwille van dit besluit en we het gevoel hebben dat we een vreemdeling zijn in een vreemd land, dan zouden we moeten glimlachen en denken aan het ‘motto’ van onze ballingschap: "Wees niet bang om naar Egypte te gaan, want Ik zal je daar tot een groot volk maken!"