Seculier versus religieus

Uit een peiling uit 2019 door het Guttman Center for Public Opinion and Policy Research van het Israel Democracy Institute (IDI), is gebleken dat de helft van de Israëlisch Joodse bevolking van mening is dat het leven in de publieke sector de laatste jaren religieuzer is geworden. 70% van de seculiere respondenten waren van mening dat het leven in de publieke sfeer religieuzer is, terwijl slechts 25% van de religieuzen (modern-orthodox Joods), en 22% van de ultra-orthodoxen het met deze beoordeling eens waren. Uit het onderzoek bleek ook dat een meerderheid (57%) van mening is dat de huidige religieuze en staatsregelingen ultraorthodox-Joodse of modern-orthodoxe waarden weerspiegelen, terwijl 18% denkt dat ze de waarden van de traditionele (conservatief/Liberaal Joodse) sector vertegenwoordigen. Slechts 12% vindt dat de regelingen de waarden van de seculiere sector weerspiegelen. Ten slotte bleek uit het onderzoek dat, op basis van deze veronderstellingen, 56% van de Israëli's voorstander is van een verandering in religieuze en staatsregelingen in Israël. Van de seculiere respondenten steunt 64% deze stelling, terwijl ongeveer de helft van de traditionele en modern-orthodoxen hiermee eens was. Dr. Shuki Friedman, directeur van IDI's Centrum voor Religie, Natie en Staat, zei in reactie op dit onderzoek: "De seculiere bevolking heeft het gevoel dat religie dominanter is in het land dan wat het in werkelijkheid is. De realiteit is complex, en in veel gevallen neigt het zelfs meer naar secularisme..."

Hoewel de realiteit anders is, benaderd de gemiddelde seculiere Israëli het Jodendom vaak met een bepaalde angst. Misschien wel een angst voor het onbekende. Een angst van de moderne Jood om terug te vallen in een ouderwetse, vervallen, en simpelweg lachwekkende levensstijl. Een angst voor wat er met hen, en hun kinderen, zou kunnen gebeuren als ze zich er niet tegen zouden verzetten. Het is als het verhaal van twee beste vrienden die op een dag elk hun eigen levensweg opgingen: een verhaal dat elke seculiere Israëli kent… en misschien ook wel een beetje bang voor is.

Begin van het verhaal

Dit is een verhaal van twee vrienden, wat in werkelijkheid ook het verhaal is van de Israëlische samenleving. Zoals zovele Israëlische verhalen begint ook deze in het leger, waar de twee levensvrienden elkaar in de jaren vijftig ontmoeten tijdens hun dienstplicht. Dit is het verhaal van Arik Einstein en zijn beste vriend.

Nog voordat zijn dienstplicht begon zag Arik zijn grote dromen in het leger worden verpletterd, omdat hij niet gekwalificeerd genoeg zou zijn voor zijn ambities. Dus probeerde hij voor de legerband. Het was daar toen Uri Zohar hem ontdekte. In de jaren zestig zou deze Uri een van de grondleggers van de Israëlische entertainment sector worden. Hij werd beschouwd als een van de meest briljante komieken, acteurs, filmmakers, en artiesten in de Israëlische geschiedenis, en werd onthaald als de "koning van de seculieren en bohemiens" van Israël. Arik Einstein zou later de stem worden van de seculiere ziel van Israël.

[Dit is een schets van Uri en Arik verkleed als verschillende Joodse immigranten, die ieder de spot drijven met de nieuwste nieuwkomers. Zelfs vandaag is er nog steeds een comedyshow op de Israëlische televisie genaamd 'HaJehoediem BaIem' (De Joden komen eraan), genoemd naar deze schets.]

Verdrietig liefdeslied

Arik Einstein, die in 2013 overleed, had een talent voor het kiezen van liedjes die vooral Israëlische ervaringen en stemmingen vastlegden. Hij zong niet alleen pop-rock, maar hij wist ook de woorden van Chaim Nachman Bialik (1873-1934), een van de pioniers van de modern-Hebreeuwse poëzie, om te zetten naar kinderliedjes en muziek. Arik, Uri en het Israëlische publiek hadden allemaal een geweldige tijd… totdat Uri Zohar een onverwachte zet deed: hij vond G-d en zette een keppeltje op. Voordat men het wist liet hij een baard groeien. Langzamerhand kwam er een donker pak en zwarte hoed bij, en verhuisde hij uiteindelijk naar een ultra-orthodox Joodse wijk in Jeruzalem.

Arik Einstein schreef een lied over Uri's religieuze wending:

Het lied eindigt met de woorden:

Het antwoord

Uri geloofde altijd al dat de wereld door een Schepper was geschapen. Maar hij geloofde niet in Sjavoe’ot – dat de Thora 3334 jaar geleden bij de berg Sinai was gegeven. Uri had filosofie gestudeerd aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem. Het geven van de Thora was in zijn ogen niets anders dan een mythe. Afgezien daarvan had ook hij een afkeer van religieuze Joden; met name de ultra-orthodoxe gemeenschap. Het waren voor hem namelijk slechts primitieve overblijfselen uit een beschamende periode van de Joodse geschiedenis, en deden hem denken aan de getto's uit het verleden van Europa.

Maar toen ontmoette hij iemand op een feestje die vastbesloten was in zijn overtuiging dat het geven van de Thora een feit was. Op zijn veertigste begon hij de claims dat de Thora waar is te bestuderen. En toen gebeurde het onvoorstelbare: hij stapte naar voren om zijn geboorterecht op te eisen- het geboorterecht van de berg Sinai. In die tijd presenteerde hij een spelshow. En het moment dat de populaire presentator een keppel begon te dragen, ontdekte hij -in zijn eigen woorden- dat “ons bestaan een doel heeft. En er een beloning is voor onze daden.”

Arik’s beste vriend zou niet zomaar terugkeren naar de Thora. Nee. Uri zou zich zowel volledig onderdompelen in de zee van de Talmoed, als ook in de enorme oceaan om tienduizenden Joden terug te brengen naar hun Vader in de Hemel. Zijn transformatie werd met shock, bewondering en soms afschuw gevolgd door het Israëlische publiek. Later schreef hij over deze periode van zijn leven een boek met de titel: “My friends, we have been robbed!” (Mijn vrienden, we zijn beroofd!), verwijzend naar de Thora waar zoveel seculiere Israëli's niets van weten. Rabbijn Zohar leerde deze Thora, kreeg zijn rabbinale inwijding, en werd een van de leiders van het Joodse volk. En ondanks al zijn beroemdheid bleef hij altijd nederig.

Vrienden blijven vrienden

Ongeveer tien jaar geleden verhuisde rabbijn Zohar van een groot comfortabel huis naar een klein studio-appartement van 30 vierkante meter, in de buurt van waar ik woon. Hier bracht hij zijn hele dag door met het bestuderen van de Thora, en het aanmoedigen van mensen om G-d en Zijn Thora te volgen. Ik heb persoonlijk veel avondgebeden samen met de rabbijn gebeden, en vaak had ik zelfs geen idee dat hij maar in de synagoge aanwezig was.

In zijn gebedenboek zat een vol geschreven opgevouwen pagina met allerlei namen en datums. Alle overleden leden van de Israëlische culturele sector stonden hierop. Dit waren rabbijn Zohar’s vrienden uit zijn ‘oude leven’. Israëlische beroemdheden die de een na de ander stierven, en rabbijn Uri - die vreesde dat niemand kaddisj (een bepaald gebied) zou zeggen voor hun ziel – zei dit gebed altijd op de jaartijd van hun sterven.

Maar aangezien veel vroege seculiere zionisten hun oorspronkelijke Joodse namen veranderden in meer ‘moderne’ en ‘Zionistische’ namen, waren veel namen anders dan hoe het Israëlische publiek ze kende. En zo werd Arik Einstein (1939-2013), Arjeh Leib ben Ja’akov. Jisrael Poliakov (1941-2007), een beroemde acteur en komiek, was Jisrael Ben Sjlomo. En Naomi Shemer (1930-2004), beroemd om haar Jeroesjalajiem sjel zahav, werd herdacht als Naomi Bat Meir. Waarschijnlijk alleen een regisseur als rabbijn Zohar zelf had zo'n scène kunnen bedenken: een bejaarde rabbijn die kaddisj zei voor al zijn goede vrienden: alle bohemiens van weleer.

Volledige cirkel

Twee dochters van Arik Einstein werden later ook religieus, en trouwden ieder met een zoon van rabbijn Zohar. Zo ging het verhaal van Arik en Uri toch weer verder. Ze kregen gemeenschappelijke kleinkinderen en achterkleinkinderen. Ze vierden samen vele familiefeesten en hielden door de jaren heen alsnog contact. Maar de pijn was nooit weggegaan. Het bleef een onherstelbare scheur- zowel voor hen, als ook voor velen in de Israëlische samenleving. Iedereen kende zijn naam en verhaal. De beslissing van Uri was -en wordt nog steeds- diep gevreesd aan seculiere zijde. Het kan namelijk ieders kind -of partner- overkomen. Dit verhaal was altijd als een schaduw- een waarschuwing: je kunt van kamp veranderen, maar je moet weten dat je alles zult verliezen. Niets zou ooit meer hetzelfde zijn.

Toen hij in 2013 bij Arik Einstein’s graf aankwam, zei rabbijn Zohar: “Zie je wel? Jij bent degene die mij heeft verlaten, mijn vriend”. Eerder dit jaar, op 2 Juni, stierf de rabbijn op 86e jarige leeftijd, en sloot hij hiermee een cirkel af. Ik woonde zijn begrafenis bij samen met duizenden andere rouwenden. Dit was het einde van hun verhaal.

Hoewel de relatie tussen de seculiere en religieuze sectoren in Israël misschien iets anders is dan in de jaren zeventig, is er nog steeds een slepende pijn die het hoofd moet worden geboden. Een pijn die zo duidelijk weerspiegeld in de iconische vriendschap tussen Arik Einstein en rabbijn Uri Zohar (1935-2022). Moge we deze pijn snel overbruggen, en leren te leven als zowel beste vrienden, en als de broeders dat we daadwerkelijk zijn. En dat we dan allen samen oprecht kunnen zeggen: