Opgesloten

Evenals 250 andere Joden werd Jechiel naar de veemarkt gebracht, de trots van het Oostfriese Leer. Jechiel werd daar met zijn moeder en twehonderd andere vrouwen en kinderen opgesloten in het slachthuis terwijl vader Seligmann Hirschberg en zijn oudste zoon Walter en een vijftigtal andere Joodse mannen in een varkensstal werden vastgezet. Jechiel stond doodsangsten uit te midden van huilende kinderen en moeders. Maar in de loop van de dag werden de vrouwen en kinderen weer vrijgelaten. Ze kwamen terug in geplunderde huizen en overal lagen glasscherven op straat. De nazi’s noemden het daarom spottend Kristallnacht.

Hulp van de vaders om op te ruimen was er niet want die werden afgevoerd naar Kamp Sachsenhausen. Jechiel kon voorlopig niet meer naar school want zijn vader was de enige leraar van de Joodse school in Leer.

De vrouw van chazan Wolffs vertelde dat de burgemeester zelf met een fakkel de heilige ark met daarin de Thorarollen in brand had gestoken. De Wolffs woonden bij de synagoge en zij had het door een openstaande deur gezien. Hoe kon een burgemeester zoiets doen? De restanten van de synagoge werden opgeruimd. Daar zou Jechiel nooit meer iets van terugzien, toch?

Naar het Beloofde Land

Vader Hirschberg mocht eerder dan de andere mannen terug uit Kamp Sachsenhausen omdat hij in de Eerste Wereldoorlog aan het front in het Duitse leger  had gediend. Hij kwam uitgeput door het harde werk terug uit het kamp. Vader en moeder probeerden zich ervan te overtuigen dat het weer beter zou gaan. Ze kregen een brief van de ouders van Seligmann die sinds 1935 in Palestina woonden. Die deden een dringend verzoek om voor de veiligheid Jechiel naar hun toe te sturen.

Het was een zwaar besluit, maar Jechiels ouders besloten toen om hem met de organisatie Jugend Aliyah naar Palestina te sturen. Moeder bracht haar inmiddels dertienjarige zoon met bloedend hart naar München, waar nonnen klaarstonden om een groep van 35 Joodse kinderen over de Alpen naar de haven van Triëste te brengen. Vandaar ging hij per schip naar het Beloofde Land waar zijn grootouders op hem wachtten. Vol angst zal hij de oorlog in Europa hebben gevolgd. Zijn ouders zou hij nooit terugzien. Die werden in Auschwitz omgebracht.

Zijn oudere broer die met de organisatie Kindertransport naar Engeland ontsnapte, zag hij wel terug. Walter kreeg daar werk op de boerderij van Lord Rothschild. Ze zetten hem op de eerste dag een echt Engels ontbijt voor. Walter vroeg of hij voortaan eieren zonder ham kon krijgen. Dat was een probleem waarop hij naar een Joodse werkgemeenschap in Engeland ging. Daar ontmoette hij zijn vrouw met wie hij in 1952 alija maakte. Walter Hirschberg ontdeed zich van zijn Duitse namen. Hij werd Benjamin Amiram en leefde dertig jaar in een kibboets in Israël.

Gevelsteen

Na het overlijden van een voormalig SS’er in Leer vond men in zijn tuin een grote gevelsteen met daarop Hebreeuwse woorden. Het bleek om een van de twee stenen verbondstafelen van de gevel van de synagoge te staan met woorden uit de Tien Geboden. De overledene bleek actief te hebben meegedaan aan de Kristallnacht, de Reichspogrom, in Leer. Zou hij beseft hebben waar hij met zijn modderige laarzen op stond? Zou hij christelijk zijn opgevoed en de Tien Geboden geleerd hebben?

In Ostfriesland dat al voor 1 april 1940 judenrein was gemaakt, was toen in elk geval wel wat veranderd in de houding tegenover Gods volk. Een grote rol speelde daarbij Udo Groenewold die in 1977 de predikant van Grote Kerk van Leer werd, een calvinistische (reformierte) gemeente. In 1984 reisde hij met leden van de vereniging voor samenwerking tussen christenen en Joden in Ostfriesland, de GCJZ-Ostfriesland naar Israël. In Tel Aviv mocht Groenewold de stenen verbondstafel van de synagoge van Leer aanbieden aan Jechiel Hirschberg voor de synagoge aan de Ben Yehuda Street. Het kon het verdriet van het verlies van zijn ouders niet wegnemen maar het zal voor hem wonderlijk gevoeld hebben dat een steen met woorden uit de Tien Geboden hem achterna was gebracht door een groep christenen. In 1948 was hij getuige van een nog veel groter wonder: de oprichting van de staat Israël.

Op 10 juni 2013 stierf hij op twee dagen na 87 jaar oud.