Sluiten

Zoeken.

De christen die van rechts naar links drukte

Door Tal Hartuv - 

9 juni 2022

Kopfstück_der_ersten_Mikraot_Gedolot_-_Felix_Pratensis_-_Daniel_Bomberg_-_1517.pdf

Voorkant van de eerste editie van de rabbijnse Bijbel 'Mikraot Gdolot'. Foto: Wikimedia Commons - Daniel Bomberg / Felix Pratensis

Door de uitvinding van de drukpers in de 15e eeuw werd de wereld voorgoed veranderd. De uitvinder was de Duitse boekmaker Johannes Gutenberg. Hij maakte boeken de nieuwe rage. Door het lezen van boeken kwam de maatschappij verder tot bloei en werd Europa uit de donkere Middeleeuwen gehaald. Gutenberg was een vernieuwer. Hij drukte niet alleen pamfletten en kalenders, maar ook de ‘Gutenberg Bijbel’, het allereerste boek dat ooit gedrukt werd.

Ongelijkheid

In het overwegend christelijk Europa had het Joodse volk niet dezelfde rechten als de niet-Joden. Honderden jaren lang werden Joden beperkt tot bepaalde delen van steden. Joden moesten een ‘Jodenhoed’ dragen en werden geweerd uit handelsgilden. Joden werden te schande gemaakt omdat, zoals het gezegde luidde, “de Joden Christus doodden”.

Maar ondanks het gebrek aan gelijke kansen voor Joden, waren zij toch de best opgeleide gemeenschap in heel Europa. Nog verrassender is dat het volk van het Boek een steuntje in de rug kreeg van een christelijke boekmaker. De in België geboren Daniel Bomberg was een vroom christen en een levenslang met de nek aangekeken vriend van het Joodse volk. Als jongeman verhuisde hij naar Venetië waar hij een drukkerij begon. Het was daar dat hij Felix Pratensis ontmoette. Die ontmoeting zou zijn leven en dat van de Joden in Europa veranderen. Felix was een katholieke Augustijner broeder van Joodse afkomst.

Europese Joden in de 15e eeuw moesten een Jodenhoed dragen.

Vergunningen

In Europa werden boeken gemeengoed, maar het drukken van Joodse boeken was niet zo gemakkelijk. Joden hadden een vergunning van de kerk nodig om te drukken. Zelfs toen Daniel de vergunning aanvroeg, werd hij aanvankelijk afgewezen. Maar Daniel was slim en begreep dat geld deuren opent.

Daniel negeerde de rechtsgeldigheid en het papierwerk en bood de kerkelijke ambtenaren enorme sommen geld. En voordat hij ook maar met zijn ogen kon knipperen, kreeg hij een tienjarige licentie om Hebreeuwse boeken te drukken. Als ondernemer wist hij dat hij de juiste mensen nodig had, dus ging hij onmiddellijk aan de slag door opnieuw de ambtenaren van Venetië om te kopen. Deze keer betaalde hij voor een vergunning om vier goed opgeleide Joodse mannen in dienst te nemen. De Joodse gemeenschap in Venetië moest gele hoeden dragen, maar Daniel kreeg een vergunning om zwarte petten te mogen dragen, net als niet-Joodse arbeiders.

In 1517 drukten Daniel en zijn vrienden de eerste editie van een Rabbijnse Bijbel ‘Mikraot Gdolot’. Deze bestond uit vier delen en bevatte de vijf boeken van Mozes met bijbehorende commentaren. De redactie was in handen van de Joodse bekeerling Felix Pratensis. Deze eerste editie was verre van perfect en bevatte talrijke fouten. Fouten werden hersteld en de volgende edities werden beter en beter.

Talmoed drukken

De Hebreeuwse boeken van Daniel waren de eerste die hoofdstuk- en versnummers hadden. Hoewel deze indeling van de Schrift driehonderd jaar eerder al in de christelijke wereld was verschenen, had het Joodse volk de hoofdstuk- en versnummers niet overgenomen als onderdeel van de Bijbel zelf. Daniel stopte niet bij de Bijbel. Hij wilde ook de tientallen delen drukken die samen de Talmoed vormen. Duizenden jaren lang werd elke Talmoed met de hand geschreven. Het kon jaren duren om het hele werk te voltooien.

Toestemming krijgen van het Vaticaan om de Hebreeuwse Bijbel te drukken was één ding, maar de Talmoed drukken was een heel ander verhaal. De Talmoed was overal in christelijk Europa verbrand, en werd door veel christenen gezien als ‘het werk van de duivel’. Maar Daniel Bomberg liet zich niet afschrikken. Hij cultiveerde wijselijk zijn relatie met vooraanstaande christenen en zelfs het Vaticaan zelf. Al snel kreeg hij niet alleen toestemming van de Paus om de Talmoed te drukken, de Paus signeerde zelfs de eerste editie!

In het boek Psalmen dat jaren na Daniels dood is gedrukt, staat een toewijding die de dankbaarheid van de Joodse gemeenschap uitdrukt jegens hun christelijke vriend. In het boek worden de volgende liefdevolle woorden vermeld: “Daniel Bomberg, wiens naam bekend is in de poorten der gerechtigheid, was groot onder de christenen”.

Kay-Wilson_avatar

De auteur

Tal Hartuv

Tal Hartuv groeide op in het Verenigd Koninkrijk, maar maakte alija naar Israël waar ze onder meer werkte als gids. In 2010 overleefde ze een gruwelijke aanslag waarbij haar vriendin,...

Doneren
Abonneren
Agenda