Na Montenegro en een zeer vermoeiende reis vanwege de vervelende vliegtuigconnecties, zit ik nu in Krakau met meer dan honderddertig onderwijsmensen uit Frankrijk, Slovenië, Kroatië, Servië, Oostenrijk, Duitsland, Italië, België, Engeland, Bulgarije, Spanje, Israël, Zweden, Litouwen, Duitsland, nog een paar landen die ik zo even niet weet te produceren en tenslotte: Nederland.

Dertig deelnemers participeren uit ons land. De conferentie die vandaag in het teken stond van het antisemitisme, verplaatst zich morgen, maandag, naar Auschwitz-Birkenau. Vandaag was het dus “horen” en morgen “zien”. Overigens houd ik het morgen wel voor gezien. Ik zal braaf meelopen met de diverse groepen, maar ik ga geen koptelefoon dragen en ben niet van plan om gebouwen in te gaan. Ik zal netjes voor de deuren blijven wachten en als de groep naar buiten komt, volg ik ze braaf op het pad. Ik had dus mezelf voorgenomen, vanwege de tsunami, om even een dagboek over te slaan, maar dat is dus mislukt, want de laatste spreker vandaag, een Zweedse professor in de geschiedenis, deed met zijn lezing iets heel interessants en onverwachts.

Hij toonde op een scherm een foto van een winkelstraat met een paar bomen, een fonteintje en nog een aantal dingen die je in iedere winkelstraat zult treffen. Er werd door de professor gevraagd om aan te geven wat er bijzonder was aan deze ogenschijnlijk ’gewone’ foto van een gewone winkelstraat. Het gewenste antwoord was dat hier iets werd getoond dat niet meer is: het getto van Krakau. Niets meer van overgebleven, met de grond gelijkgemaakt en herbouwd, of beter gezegd: niet herbouwd, maar volledig weg-gebouwd. Niets herinnert nog op deze foto aan wat het eens was en in de werkelijkheid is het nog dramatischer. En toen vervolgde de professor: morgen gaan jullie naar Auschwitz om de moord te herdenken door met jullie gedachten te concentreren op alle onbeschrijfelijke wreedheden, op de gaskamers, op de crematoria, de duizenden brillen, bergen haar… en terwijl hij nog nauwelijks z’n zin had afgemaakt, werd er een ouderwetse filmopname vertoond.

Het prachtige leven zoals dat in Krakau was voor de oorlog speelde zich voor de ogen van de honderddertig onderwijsspecialisten af. De professor riep op om morgen in Auschwitz niet uitsluitend de moord in naam van de Endlösung te zien en te horen, maar juist te denken aan al die vermoorde Joden die zo vrolijk en opgewekt de straten van Krakow vulden. Zo, riep de professor op, moeten we ze herdenken: levend, vol energie.

Omdat het nu bijna 00:00 uur is, dinsdagochtend, 2 december, is mijn energie ook bijna op, en ga ik morgen verder schrijven, op het vliegveld of gewoon in het vliegtuig en desnoods als ik thuis ben gearriveerd.

Het is nu ‘morgen’ en ik zit in de lounge van het vliegveld van Krakau om mijn dagboek van 2 december af te maken. In de bus van ons hotel naar Auschwitz heb ik met de Nederlanders die ik gisteren niet had gesproken en met wie ik dus nog geen kennis had gemaakt, uitgebreid gesproken. En toen: Auschwitz I en Auschwitz II (Birkenau) met aan het eind de herdenkingsplechtigheid. Onbewust ben ik vergeten om de wijze woorden van de Zweedse professor tot me te nemen. Bij het herdenken had ik uitsluitend de beestachtige moord voor ogen en niet de mooie beelden uit de film. En, en daarom ging het mij, een opdracht aan alle onderwijsmensen om duidelijk te laten weten dat vanaf heden Auschwitz geen geschiedenis meer is van gisteren, maar de dreiging van vandaag en morgen! Wegkijken is onacceptabel, toen en nu. Toen zich in 1938 de Kristallnacht voltrok en de wereld zweeg, waren hiermee de deuren naar de gaskamers geopend. ‘Wir haben es nicht gewusst’, was toen geen excuus en kan het ook morgen niet zijn.

In mijn slotwoord voordat ik het kaddiesj-gebed mocht uitspreken, memoreerde ik Jan Karski (1914-2000). Hij was een Poolse verzetsstrijder en koerier. In 1943 heeft hij de geallieerden keihard en onweerlegbaar gedocumenteerd laten weten wat er met de Joden geschiedde. Er werd niet geluisterd, niet door Churchill en niet door Roosevelt, er was geen interesse, het was lastig, de andere makkelijkere kant werd opgekeken.

“Vanaf heden bent u allen ambassadeurs geworden van Auschwitz. U moet uw leerlingen tonen wat er kan geschieden als ogen worden gesloten, de waarheid wordt verdraaid, de leugen het normaal wordt. Ons samenzijn is niet voorbij, het is nu begonnen”. Mijn bede kwam over, zo voelde ik het. We hebben in de strijd tegen antisemitisme nieuwe grondtroepen verworven. Ik heb visitekaartjes uitgedeeld, contacten gelegd, hulp waar nodig aangeboden. Ik hoop op meer werk… ondanks de tsunami!