Sluiten

Zoeken.

Tweede Wereldoorlog

Terug naar overzicht

De Holocaust

Door Paola Veenendaal

Artikel

Beginner

Holocuast_Selection_on_the_ramp_at_Auschwitz-Birkenau,_1944_(Auschwitz_Album)_1a

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werden zes miljoen Joden vermoord onder het naziregime van Hitler. Dit ging heel schematisch in zijn werk. Van ‘Voor Joden verboden’ naar de gaskamers in de vernietigingskampen. Hitler propageerde zijn rassenleer, waar naast Joden ook zigeuners, gehandicapten en homoseksuelen onderaan de ladder stonden. Daarom moest het Duitse Rijk gezuiverd worden van alle zogenaamde ‘Untermenschen’.

Volgens de Van Dale is de definitie voor de Holocaust de ‘algehele vernietiging van de Joden door de nazi’s’. Holocaust is een Grieks woord, dat ‘brandoffer’ betekent. In het Hebreeuws wordt deze genocide ‘Shoah’ genoemd, wat ‘catastrofe’ betekent.

Hoe heeft de Holocaust kunnen plaatsvinden? Dat is een vraag die vaak gesteld wordt. In deze explainer kijken we naar het ontstaan en het verloop van de Holocaust. We laten je zien hoe de anti-Joodse propaganda van Hitler heeft kunnen uitmonden in de moord op zes miljoen Joden. Ook leggen we je uit wat de gevolgen zijn tot op de dag van vandaag.

Wat zijn oorzaken en de aanleiding van de Holocaust?

Voordat Adolf Hitler aan de macht kwam in 1933, was er in een groot deel van de westerse wereld al veel antisemitisme. In Duitsland speelde het verlies van de Eerste Wereldoorlog hierin een rol. Complottheorieën droegen bij aan de groeiende Jodenhaat, zoals de ‘Dolkstootlegende’ die stelde dat Duitsland in de Eerste Wereldoorlog werd verraden door de communisten en daardoor de oorlog verloor. Aangezien Karl Marx (de grondlegger van het communisme) een Jood was, zag Hitler het communisme als een Joods complot.

Daarnaast geloofden velen in het zogenaamde middeleeuwse ‘bloedsprookje’. Volgens het bloedsprookje hebben Joden, om matses te bereiden, bloed nodig van christelijke jongetjes. Om aan dat bloed te komen moest een rituele moord worden gepleegd.

Naast complottheorieën en legendes komt veel antisemitisme voort uit de christelijke theologie. De Joden waren de zondebok en werden afgeschilderd als moordenaars van Jezus. Hitlers leer borduurde voort op het gedachtengoed zoals hierboven beschreven.

Waarom haatte Hitler de Joden?

Hitler geloofde in een niet-bestaand eeuwenoud Joods complot (de Protocollen van de wijzen van Sion), waarin werd beschreven hoe Joden de wereld in hun macht zouden willen krijgen. Daarnaast beschouwde Hitler het Germaanse ras superieur aan alle andere rassen op de wereld. Hij was van mening dat Joden parasieten waren.

Hitler wilde het Germaanse ras beschermen tegen inmenging van Joden. Zo werden in 1935 de Rassenwetten van Neurenberg ingesteld, waardoor het verboden was voor een niet-Jood om met een Jood te trouwen. Joden kregen het steeds zwaarder te verduren in Duitsland.

Dit mondde uiteindelijk uit in de Kristallnacht in november 1938, waarin Joden massaal werden aangevallen door burgers, onder toeziend oog van de politie. Hun winkels en bedrijven werden vernield en honderden synagogen in brand gestoken. 93 Joden vonden die nacht de dood en tienduizenden anderen werden gearresteerd en naar concentratiekampen gebracht. De Joden kregen bovendien de schuld van het geweld, vanwege 'uitlokking'. Ze moesten grote sommen geld betalen als boete.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zag je hetzelfde gebeuren in de landen die door de Nazi’s veroverd werden. Joden werden apart gezet, naar concentratiekampen gebracht en uiteindelijk vermoord in gaskamers.

Waarom gingen zovelen mee in Hitlers leer?

Het is belangrijk om te beseffen dat Hitler voortborduurde op eeuwenoude gedachten. Dat de Holocaust niet zomaar uit de lucht kwam vallen. Onder de oppervlakte was Jodenhaat al eeuwenlang aanwezig.

Na de Eerste Wereldoorlog kwam Duitsland in verval. De werkloosheid was hoger dan ooit, de economie stond op een laag pitje en het land moest enorme herstelbetalingen doen. Hitler bracht hier verandering in. Hij zorgde ervoor dat men weer aan het werk kon en dat de economie begon te draaien.

Hitler kreeg daardoor veel aanhangers. Men ging geloven in wat hij propageerde. Het nationaalsocialisme gaf mensen een gevoel van eenheid en onoverwinnelijkheid. Door massa’s mensen op te hitsen, gingen velen geloven in de leugens die over Joden verteld werden. Het was dus ook niet gek dat veel mensen meewerkten aan de vernietiging van de Joden. Hoe vaker je iets hoort, hoe meer je erin gaat geloven.

Hoe ging de Holocaust in zijn werk?

De Holocaust ontstond in fases. Het begon na de inval in Polen, op 1 september 1939. Vanaf toen werden er massa-executies uitgevoerd op de Joden om de Duitse gebieden te ‘zuiveren’. In het najaar van 1941 ontstond het plan om Joden te deporteren en te vermoorden.

Tot dan toe werden Joden nog met de kogel vermoord, maar vanuit de nazitop werd een andere methode bedacht. Met de kogel vermoorden was namelijk een ‘dure’ methode en het vormde ook een te zware psychische belasting voor de schutters. Het plan om de Joden uit te roeien (het ‘Jodenvraagstuk’) werd concreet gemaakt tijdens de Wannsee-conferentie op 20 januari 1942, vlakbij Berlijn. In vernietigingskampen zouden de Joden omgebracht worden in gaskamers met het gifgas Zyklon-B.

Er werd een plan van aanpak opgesteld om de Joden systematisch uit te roeien. De stappen waren als volgt:

  • Isolatie: Joden werden apart gezet van de rest van de bevolking. Ze mochten niet meer met niet-Joden trouwen en veel dingen werden voor hen verboden. Daarnaast moesten ze een gele ster dragen en stond er een ‘J’ van Jood in hun persoonsbewijs. Iedere Jood werd nauwkeurig geregistreerd.
  • Concentratie: Joden moesten verhuizen naar getto’s. Zo waren ze allemaal bij elkaar. In een getto woonden alleen Joden, geïsoleerd van anderen.
  • Deportatie: Het vervoeren van Joden naar werk- en vernietigingskampen. Getto’s werden leeggehaald en Joden werden op de trein gezet naar de kampen. Vaak kwamen ze eerst in een doorvoerkamp terecht. Kamp Westerbork is hier een voorbeeld van. Vanaf daar werden ze weggevoerd naar kampen in veelal Polen.
  • Vernietiging: Wanneer Joden in de kampen aankwamen, werden ze eerst geselecteerd. Vrouwen, kinderen, zwakken en zieken werden meteen naar de gaskamers gebracht. Anderen moesten zwaar fysiek werk doen, wat in heel veel gevallen ook tot de dood leidde.

Wat zijn de gevolgen van de Holocaust?

De Holocaust heeft vele directe en indirecte gevolgen gehad. Joodse gezinnen en families waren vermoord. Joden die de oorlog overleefden, keerden veelal terug naar hun oude woonplaats. Echter, in vele huizen waren andere mensen gaan wonen. Getraumatiseerd van de gruwelijke ervaringen in de kampen en de vele verliezen, was er geen plaats om te wonen. In Oost-Europa bestond nog steeds de negatieve houding richting het Joodse volk. Maar ook in ons land werden Joden kil 'verwelkomd'.

Op dat moment woonden al veel Joden in de tegenwoordige staat Israël, het toenmalige Britse Mandaat. Zij wilden dat de Holocaust-overlevenden uit Europa emigreerden naar het Mandaatgebied. Zo ontstond er een stroom van Joden die terugkeerden naar Sion, het Beloofde Land.

Er wordt beweerd dat het ontstaan van de staat Israël een direct gevolg van de Holocaust is. Dat dit niet zo is, kun je in dit artikel lezen.

Verdragen, verklaringen en internationaal strafrecht
Tijdens de Holocaust werd op grote schaal geweld tegen burgers gebruikt. Enorme aantallen Joden werden onderdrukt, mishandeld en vermoord. Dit maakte duidelijk dat er een betere bescherming voor burgers in oorlogstijd nodig was. Dat inzicht leidde tot de Geneefse verdragen in 1949.

De Holocaust liet tevens zien dat ‘beschaafde’ volken in staat zijn tot gruwelijke misdaden tegen hun eigen bevolking. Daarom moeten minderheden beschermd worden tegen hun eigen regering. De Verenigde Naties en instellingen van Europa, Amerika en Afrika aanvaardden internationale verklaringen en verdragen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het VN-verdrag voor burger- en politieke rechten.

De processen van Neurenberg en Tokyo gaven voor het eerst vorm aan internationaal strafrecht, uitgesproken door internationale rechters. Daarbij bleven overigens de oorlogsmisdrijven van de geallieerden en de massamoorden van het Stalinisme in de Sovjet-Unie onbesproken.

Zijn de gevolgen van de Holocaust nu nog merkbaar?

Als we kijken naar de psychologische gevolgen van de Holocaust, dan zijn deze tot op de dag van vandaag nog merkbaar. Overlevenden van de Holocaust zijn voor het leven getekend, maar ook generaties erna ervaren de trauma’s en pijn van de Holocaust.

Ieder jaar herdenkt Israël de Holocaust. In Jeruzalem staat het Holocaust Herdenkingscentrum Yad Vashem. Hier worden indrukwekkende tentoonstellingen gehouden en veel onderzoek gedaan. Het doel is om de slachtoffers van de Holocaust te herdenken, bewijzen voor de Holocaust te verzamelen en te bewaren, onderzoek te doen en onderwijs te geven over de Holocaust. Op deze manier worden de gebeurtenissen tijdens de Holocaust doorgegeven van generatie op generatie.

Daarnaast zie je dat er nog steeds veel Joden terugkeren naar de staat Israël. Veel Europese Joden geven aan zich niet meer thuis te voelen en daarom Alija te maken (= te emigreren naar Israël). Om thuis te komen in hun eigen land.

Opkomend antisemitisme
Nu, ruim 75 jaar na de Tweede Wereldoorlog, zou je denken dat we geleerd hebben van de Holocaust. Toch laait antisemitisme weer op. In 2019 rapporteerde het CIDI zelfs een recordaantal antisemitische incidenten. Blijkbaar vergeet men de geschiedenis snel. En daarom is het belangrijk om gebeurtenissen als de Holocaust te blijven herdenken.

De schrijver

Paola Veenendaal

Doneren
Abonneren
Agenda