Het Joodse Nieuwjaar valt in het najaar en begint met het steken van de sjofar, de Bijbelse bazuin, en een feestje met zoete lekkernijen. Daarop volgen tien ‘Ontzagwekkende Dagen’. De joden bereiden zich dan voor op misschien wel de belangrijkste dag van het jaar: de Grote Verzoendag, Jom Kippoer.

Na de zoetigheden van Nieuwjaar zijn de ‘Ontzagwekkende Dagen’ niet zo feestelijk. Je overdenkt wat het afgelopen jaar fout ging en wat goed, en hoe je het beter zou kunnen doen.

Het is een goed gebruik om langs stromend water te lopen en je zonden te overdenken en slieches te zeggen, ‘vergeving’ in klassiek Hebreeuws. Je kunt afsluiten met een tekst van de profeet Micha: ‘Onze zonden werpt U in de diepten van de zee’ (Micha 7:19).

Kol Nidrei

Op de laatste avond doet men een gelofte die driemaal wordt herhaald: Kol Nidrei. Dat betekent: ‘alle geloften’. Daarmee wordt gezegd dat alle geloften geen geldige beloften zijn die je zou kunnen breken, daarmee zou je immers God schofferen. Wat zijn ze dan wel? Het gaat om welgemeende intenties, waarvan God geen onderdeel is. Je zou kunnen zeggen: Kol Nidrei gaat heel voorzichtig met God om! Er zijn verschillende muzikale versies van Kol Nidrei. Waag je hoofd en hart bijvoorbeeld maar eens aan de wereldberoemde versie van Max Bruch (Max Bruch Op. 47).

De teksten zijn later, in de kerk, betrokken op Christus, als zondebok die de schuld van de wereld draagt. Agnus Dei, qui tollis peccata mundi, miserere nobis, zingt de kerk: ‘Lam van God, U die de zonden der wereld draagt, ontferm U over ons.’

De Grote Verzoendag is een dag van onthouding en gebed. Het openbare leven in Israël ligt dan stil. Jom Kippoer begint zoals alle joodse feestdagen al ’s avonds. Dat gebruik vind je ook in de christelijke kerk: het is niet pas op zondagmorgen Pasen, op zaterdagavond wordt het licht al binnengebracht.

Grote Verzoendag

Op Grote Verzoendag ben je niet aan het werk en leef je in onthouding (Lev. 23:26-30). Een traktaat van de Talmoed, Joma, beschrijft bovendien een oud verzoeningsritueel dat jaarlijks wordt uitgevoerd: twee bokken worden uitgezocht, één voor Israëls God en één voor de woestijndemon Azazel (Lev 16:7-10).

Er wordt geloot welke bok voor God of Azazel zal zijn. De bok voor God wordt geslacht. Het bloed sprenkelt de hogepriester op het deksel van de heilige ark, het ‘verzoendeksel’. Bedekken is een vorm van verzoenen.

De bok voor Azazel ondergaat een ander lot: de hogepriester drukt zijn handen op de kop als een soort identificatie. Wij zouden onze zonden moeten dragen, maar dat doet dit bokje voor ons. Vandaar het Nederlandse woord ‘zondebok’. De bok wordt door een priesterhulp, een leviet, naar de woestijn van Juda gebracht, de achtertuin van de tempel. Daar is het dier kansloos.

De persoonlijke boete geeft Jom Kippoer diepte. Goede voornemens bij Oud en Nieuw zijn doorgaans niet veel waard. En als we het in de kerkdienst over vergeving hebben, is dat al snel een liturgisch momentje. Jom Kippoer neemt de menselijke schuld serieus. Die moet je benoemen en waar het kan weer goedmaken of in het diepst van de zee laten verdwijnen. En niet te vergeten daar dan een bordje bij plaatsen: ‘Verboden te vissen’.

Bron: Met toestemming overgenomen uit Petrus Magazine, september 2023.