“We hebben twee invalshoeken genomen,” legt Van Dijk uit. “Enerzijds de moties die partijen hebben gesteund of afgewezen, anderzijds wat ze in hun verkiezingsprogramma’s beloven. Zo krijg je een beeld van woorden én daden.”

Van Dijk analyseerde ruim 218 moties over Israël en 60 over antisemitisme. Alleen moties die duidelijk vóór of tegen Israël waren, telden mee. “Moties over bijvoorbeeld voedselhulp aan Palestijnen tellen niet automatisch als anti-Israël”, vertelt Van Dijk. Vergeer nam de partijprogramma’s door. “Twee jaar geleden was Israël vaak nog een bijzaak, maar door de aanhoudende oorlog is het nu bij vrijwel alle partijen een prominent thema.”

Volgens Vergeer is die aandacht deels historisch te verklaren. “Nederland heeft van oudsher een Joodse gemeenschap en een bijzondere relatie met Israël, mede door de geschiedenis van de Tweede Wereldoorlog. Maar dat de kwestie nu zó’n dominante plek inneemt in de politiek, is soms ook moeilijk te verklaren. Het kabinet is zelfs twee keer gevallen over sancties rond Israël. Dat is toch opmerkelijk.”

Driedeling

Uit het onderzoek blijkt een duidelijke driedeling tussen de partijen:

1. De uitgesproken pro-Israëlpartijen: PVV, SGP en JA21 staan duidelijk aan de kant van Israël en twijfelen openlijk aan de tweestatenoplossing. De PVV noemt Jordanië zelfs “de natuurlijke Palestijnse staat”.
2. De gematigd-pro-Israëlpartijen: BBB, VVD, ChristenUnie en in mindere mate het CDA zijn overwegend positief, maar werden de afgelopen maanden kritischer.
3. De kritische tot uitgesproken anti-Israëlpartijen: D66, PvdA/GroenLinks en Volt plaatsen Israël nadrukkelijk in een negatief daglicht.

“Bij die laatste partijen zie je termen als ‘genocide’ en ‘apartheid’ terug in de programma’s,” zegt Vergeer. “Voor hen is dat geen debat meer, maar een vaststaand feit.” Ook SP, DENK en Partij voor de Dieren zijn zeer kritisch. De Partij voor de Dieren overweegt zelfs een “éénstaatoplossing” – een koers die het bestaan van Israël als Joodse staat ter discussie stelt.

Van Dijk zag dat de analyse van de verkiezingsprogramma’s grotendeels overeenkomt met het stemgedrag in de Kamer. “De kopgroep van PVV, SGP en JA21 stemt in bijna alle gevallen vóór Israël,” zegt hij. “Bij VVD en ChristenUnie zie je vanaf begin 2025 een verschuiving: meer kritische stemmen, vooral rond het nederzettingenbeleid op de Westelijke Jordaanoever.” Forum voor Democratie vormt volgens Van Dijk “een categorie apart”: “Ze stemmen de ene keer voor Israël, de andere keer voor de Palestijnse staat. Er is geen lijn in te ontdekken.”

Antisemitisme

Ook op het terrein van antisemitisme blijken de verschillen groot. De meeste partijen spreken zich uit tegen Jodenhaat, maar de invulling verschilt. “Bij GroenLinks-PvdA en D66 wordt antisemitisme vaak in één adem genoemd met moslimhaat,” zegt Vergeer. “Dat lijkt inclusief, maar het doet geen recht aan de specifieke kwetsbaarheid van de Joodse gemeenschap.” Van Dijk noemt het “pijnlijk” dat deze partijen soms tegen moties stemden die Joods leven expliciet wilden beschermen. “Dat is een slecht signaal. We bagatelliseren zo het probleem van antisemitisme.”

De christelijke partijen – CDA, ChristenUnie en SGP – scoren juist hoog op dit punt. Ze steunen vrijwel alle initiatieven om antisemitisme aan te pakken. Ook BBB laat volgens Van Dijk “opvallend veel betrokkenheid” zien, onder meer door aanwezigheid bij bijeenkomsten van de Joodse gemeenschap.

Bij de zogenoemde middenpartijen valt vooral het CDA op. In toon en stemgedrag is de partij volgens Vergeer kritischer geworden, maar blijft ze evenwichtiger dan D66. “Het CDA benadrukt nog steeds Israëls recht op zelfverdediging, maar koppelt dat aan humanitair oorlogsrecht. Nieuw is dat ze nu ook de deur openzetten naar de erkenning van een Palestijnse staat – iets wat eerder ondenkbaar was.”

De ChristenUnie laat een vergelijkbare verschuiving zien, al blijft de partij warm voor Israël. Alleen de SGP houdt onverminderd vast aan haar traditionele pro-Israëlstandpunt. “Bij de ChristenUnie hoor je nu vaker kritiek op de regering-Netanyahu,” zegt Van Dijk. “Dat is nieuw.”

Toekomst

Wat betekenen deze bevindingen voor de verkiezingen? Volgens Van Dijk is een pro-Israëlische meerderheid niet vanzelfsprekend. “Als de peilingen kloppen, komt er waarschijnlijk een kabinet dat kritischer tegenover Israël zal staan dan het vorige.” Vergeer sluit zich daarbij aan: “Veel hangt af van het CDA en andere middenpartijen. Zij kunnen beide kanten op.”

Ondanks de sterke emoties rond het thema benadrukken beide onderzoekers dat hun doel is om feiten boven tafel te krijgen. “We kijken niet naar meningen, maar naar wat partijen zeggen én doen,” zegt Van Dijk. “Juist omdat dit onderwerp zo beladen is, is dat belangrijk.”

Bekijk hier de hele uitzending: