Voor aanvang van deze rit kregen we, zoals gebruikelijk, informatie over de meer dan zestig Joden die vervoer nodig hadden naar de luchthaven van Kiev. Collega-chauffeur Sergey en ik vertrokken voor een vierdaagse reis naar Mariupol in Oost-Oekraïne en dan via Zaporozhe naar Kiev. Een lange reis van in totaal zo'n 1600 kilometer.

We zagen op het lijstje ook een zekere Anatoly van 84 jaar oud, die met zijn dochter Svetlana en haar man Vasily naar Israël zou vertrekken. We belden hen op om wat dingen te regelen en om te vragen of we hen de dag voor hun vertrek nog even konden ontmoeten in hun troosteloze Sovjetflatje. "Geen probleem!", was het antwoord.

Eenmaal daar werden we naar binnen getrokken door Svetlana. We kwamen in een kleine woonkamer terecht waar Anatoly ons opwachtte. Hij was volledig blind geraakt door een mislukte operatie aan zijn ogen, enkele jaren geleden.

We maakten kennis en kleindochter Tatiana serveerde ons thee en gebak. Al snel vroeg ik: "Anatoly, jij was waarschijnlijk naar veilig gebied geëvacueerd tijdens de Holocaust?". "Neen", zei hij met vriendelijke doch bevende stem. "Ik zat hier vlakbij als kleine jongen meer dan twee jaar opgesloten in een kelder." Ik vroeg wat hij bedoelde. "De nazi's vielen met zo'n snelheid Mariupol binnen dat vluchten niet meer mogelijk was".

Tragische geschiedenis

Op dat moment was zijn moeder bij familie in Rostov, een stad in het huidige Rusland - niet zo ver bij Mariupol vandaan. Joden werden opgeroepen zich te verzamelen en ze moesten voor drie dagen kledij en voedsel meenemen. Zijn moeder kon niet meer bereikt worden, dus zijn vader en grootouders gehoorzaamden braaf aan de oproep.

Zijn grootmoeder was er niet gerust op en op de dag van de verzameling gaf ze Anatoly aan een goede Oekraïense buurvrouw en smeekte: verstop de kleine Anatoly en zorg voor hem.

Iets verderop wandelde een grote groep van bijna 9.000 Joden op bevel naar een afgelegen heuvelachtige plaats, net buiten de stad. In kleine groepjes werden ze daar doodgeschoten. Aan kleine kinderen en baby's werd geen kogel 'verspild' - zij werden levend begraven. Onderweg lukte het grootvader nog om een kort briefje te schrijven dat via-via zijn weg vond naar Anatoly. Het briefje heeft hij nog altijd in bezit.

De kleine Anatoly zat opgesloten in een kelder en zelfs na vele razzia's werd hij nooit gevonden. De lieve buurvrouw bracht hem af en toe wat eten en deelde van het weinige dat ze had. Nadat de nazi's waren vertrokken keerde de moeder van Anatoly terug. Alle Joden die niet gevlucht of in onderduik waren gegaan waren vermoord. Het is met geen pen te beschrijven wat Anatoly's moeder gevoeld moet hebben toen ze haar kleine jongen weer omhelsde, terwijl ze zich op hetzelfde moment realiseerde dat haar man en ouders waren vermoord...

Na de oorlog

Ook het leven na de oorlog en onder het Sovjetbewind was geen pretje voor Joden. Er mocht alleen herdacht en gepraat worden over de overwinningen van het Sovjetleger.

Over het leed en de bijna twee miljoen vermoorde Joden in Oekraïne en Wit-Rusland mocht niet gepraat worden, tót het uiteenvallen van de Sovjet Unie in 1991.

Anatoly bleek een goede student te zijn, studeerde als ingenieur in de bouwkunde en werkte zich op tot verantwoordelijke van een groot bouwbedrijf, trouwde en hij kreeg twee dochters. Twee ingrijpende zaken veranderden zijn leven op hoge leeftijd: toen hij blind werd door een mislukte operatie en de oorlog die losbarstte in Oekraïne met veel slachtoffers tot gevolg.

Wat Anatoly als kleine jongen had meegemaakt kwam als gevolg van de oorlog in Oost-Oekraïne allemaal terug in een nachtmerrie. Toen maakte hij de keuze: ik wil voorgoed naar huis, naar Israël.

"Het was mijn keuze om naar Israël te vertrekken, maar mijn dochters wilden eerst niet. Bang voor het onbekende, ook omdat nog niemand van onze familie in Israël woont". Anatoly legde zich echter niet neer bij hun terughoudendheid en na een lange tijd van overdenken zei hij: "Als niemand van jullie meegaat naar Israël, dan ga ik alleen en desnoods te voet!".

Radicaal

Dat was radicaal, maar zijn jongste dochter Svetlana zei spontaan: "Dan ga ik met je mee!". De emigratieprocedure werd een jaar geleden in gang gezet. Als laatste was een uitreisvisum van het Israëlische consulaat in Dnepr nodig. De volgende dag vertrokken we voor een rit van veertien uur naar Kiev, eerst voor een overnachting. De bagage werd ingeladen: 70 kilo per persoon!

We reden eerst langs zwaar bewaakte wegversperringen van het leger de stad uit richting Zaporozhe om een ander jong gezin op te halen. Sommige stukken weg waren heel slecht en we hadden de eerste paar uren ook te maken met een hinderlijk dichte mist.Twee keer vroeg ik Anatoly hoe het met hem ging en twee keer antwoordde hij: "Het voelt als een sprookje!". Hij bleek ook nog een goed gevoel voor humor te hebben toen hij vroeg: "Waarom rijden jullie ons niet naar Israël? Het is hier zo comfortabel in het busje!".

Klik op de foto's voor een vergroting, tekst gaat verder onder de slider

Iedereen was wat nerveus, behalve Anatoly. Aan de hand van zijn lieve dochter Svetlana wandelde hij de vertrekhal in en een paar uur later zou zijn sprookje werkelijkheid worden. Vlak voor vertrek vroeg hij ons nog: "Wanneer het kan, bezoek mijn andere dochter en kleindochter Tatiana ook en help ze om naar Israël te gaan!". Elke Jood die voorgoed vanuit de diaspora naar huis, naar Israël gaat is bijzonder. Maar wanneer een Holocaustoverlevende die keuze maakt, dan is dat wel héél speciaal voor ons om mee te mogen maken.

We werden door Anatoly ook opnieuw bepaald bij het Bijbelvers uit Jeremia 31:8 waar geschreven staat: 'Zie, Ik breng hen uit het land van het Noorden en verzamel hen van de einden der aarde; onder hen blinden en lammen, zwangeren en barenden tezamen; in een grote schare zullen zij hierheen terugkeren.'