Hamas is militair grotendeels ontwapend. De organisatie is nog wel in staat tot sporadische guerrilla-aanvallen waarbij Israëlische soldaten omkomen — maandagavond vielen vijf doden — maar vormt geen bedreiging meer voor Israëlische gemeenschappen met raketten of het afdwingen van concessies.

Toch zijn Israëlische plannen voor hervestiging in Gaza voorlopig in de ijskast gezet — of het nu gaat om massale terugkeer van Israëliërs naar Gaza of grootschalige emigratie van Palestijnen daaruit.

Deze combinatie van militaire successen en politieke teleurstellingen leidt ertoe dat steeds meer centrische en rechtse Israëliërs zich — voor het eerst — vinden in de mening van veel linkse landgenoten: het is tijd om de militaire campagne in Gaza af te ronden. Aan Palestijnse zijde heeft de oorlog de oorlogslust fors verminderd en het geloof in een overwinning op Israël ondermijnd. Dat blijkt onder meer uit de groeiende belangstelling om uit de Gazastrook te emigreren.

Deze verschuiving, die begon na de Israëlische overwinning op Iran op 23 juni, maakt dat de huidige ronde van indirecte onderhandelingen in Qatar tussen Israël en Hamas wordt gezien als de meest serieuze tot nu toe met het oog op een duurzamer staakt-het-vuren. Tegelijkertijd verhoogt dit de inzet bij het vastleggen van de voorwaarden, wat de afronding van de overeenkomst bemoeilijkt. De eerste fase zou een bestand van 60 dagen omvatten.

Er zijn vier knelpunten: controle over humanitaire hulp, de aanwezigheid van het Israëlische leger in Gaza, de mogelijkheid voor Israël om schendingen van het bestand militair te bestraffen, en de identiteit van de gijzelaars die Hamas zal vrijlaten. Vooral de eerste drie zijn cruciaal voor beide partijen. Israël zou volgens berichten bereid zijn in ruil voor het bestand honderden Palestijnse gevangenen vrij te laten. Toch boeken de gesprekken tot dusver weinig vooruitgang, ondanks de directe betrokkenheid van de Amerikaanse president Donald Trump, die deze week twee keer met premier Benjamin Netanyahu sprak in Washington.

De bereidheid tot concessies onder Israëliërs lijkt groter te worden. In een peiling van de Universiteit van Tel Aviv uit mei zei 52% van de respondenten het Egyptische voorstel voor een overeenkomst te steunen. Dat voorstel omvat de vrijlating van alle gijzelaars, beëindiging van de vijandelijkheden, en vervanging van Hamas door de Palestijnse Autoriteit. In een peiling een maand eerder lag dat percentage nog op 45%. Beide peilingen zijn gebaseerd op een representatieve steekproef van 800 respondenten, met een foutmarge van 3,2%.

Arabische Israëliërs — van wie velen zichzelf als Palestijnen met een Israëlisch paspoort beschouwen — zijn kritischer over de oorlogsinspanningen dan Joodse Israëliërs. Ze maken zich bovendien veel meer zorgen over de humanitaire situatie in Gaza: waar slechts 21% van de Joden aangaf zich hierover zorgen te maken, gold dat voor 77% van de Arabische respondenten. Minder dan een derde van de Joden vindt dat de huidige gevechten het doel van de oorlog niet dichterbij brengen; bij Arabische respondenten is dat 64%.

De uiterst rechtse politici in Israël dringen aan op een radicale escalatie van de militaire druk op Hamas. Maar dat lijkt onwaarschijnlijk nu Trump expliciet heeft opgeroepen tot beëindiging van de oorlog. "Ik roep de premier op om de delegatie die in Doha met de Hamasmoordenaars onderhandelt onmiddellijk terug te roepen," verklaarde minister van Nationale Veiligheid Itamar Ben-Gvir. "Met degenen die onze strijders doden is geen reden tot overleg — ze moeten tot stof worden vermalen, uitgehongerd worden en geen lucht krijgen via humanitaire hulp die hen zuurstof verschaft."

Maar zoals de peilingen laten zien, is het de vraag of de meerderheid van de Israëlische bevolking dit standpunt deelt.

Roi Lavan, een 44-jarige vader van twee, verwoordde het perspectief van veel Joodse Israëliërs, die zich in het politieke centrum bevinden. Na jarenlang als hightechmanager in de VS te hebben gewoond, keerde hij onlangs terug naar Israël. "Het Israëlische leger zal het grootste deel van Gaza blijven controleren. Humanitaire hulp zal via een Amerikaans bedrijf worden gedistribueerd. Er zullen af en toe aanvallen zijn op Israëlische troepen. En dat is het. Al dat drama over een totale overwinning, over herbezetting — dat is kletspraat en wensdenken. De inwoners van Gaza gaan nergens heen, Hamas zal geen witte vlag hijsen, en er zullen altijd strijdgroepen blijven. Dit kan jaren duren, de gijzelaars kunnen één voor één sterven, maar er zal niets fundamenteels veranderen," zei hij.

Een van de redenen waarom Israël erop staat zelf te bepalen welke gijzelaars als eerste worden vrijgelaten, is om ervoor te zorgen dat er zo min mogelijk gijzelaars overlijden — met name door prioriteit te geven aan degenen met een zwakkere gezondheid.

Maar hier heeft Israël in het verleden enige flexibiliteit getoond. Hamas staat erop zelf te bepalen welke van de twintig nog levende gijzelaars en welke van de circa dertig lichamen die het vasthoudt als eersten worden overgedragen. Die volgorde vormt de basis voor de gefaseerde vrijlating waarover beide partijen overeenstemming hebben bereikt in de eerste fase van het voorgestelde staakt-het-vuren.

De vraag wie de humanitaire hulp mag verstrekken, is van cruciaal belang voor Hamas’ vermogen om de lokale bevolking te controleren en daarmee aan de macht te blijven. Dit belang blijkt uit het recente gewapende verzet tegen Hamas — voor het eerst sinds 2007. De Tarabin-bedoeïenenstam greep naar de wapens kort nadat Israël en de Verenigde Staten de Gaza Humanitarian Foundation oprichtten als alternatief voor UNRWA, de door Hamas beïnvloede VN-organisatie.

Ook de Israëlische militaire aanwezigheid in Gaza is een heet hangijzer. Die is essentieel om te voorkomen dat Hamas zich herbewapent. Als Israël, zoals het eist, de grens met Egypte controleert, zal Hamas vermoedelijk zelfs zijn meest basale arsenaal niet kunnen aanvullen — laat staan zijn voorraad ballistische wapens.

Het vierde twistpunt is Hamas’ eis dat Israël zich volledig onthoudt van geweld tijdens het staakt-het-vuren, ook als Hamas de voorwaarden ervan zou schenden. Voor Israël is dit onaanvaardbaar: het wil in Gaza juist een situatie creëren zoals in Libanon, waar het Israëlische leger en de Mossad regelmatig terroristen en wapens uitschakelen ondanks het formele bestaan van een bestand, terwijl de andere kant zich wel onthoudt van vergeldingsacties.

Aan Palestijnse zijde, lijkt het enthousiasme voor de voortzetting van de oorlog tanende, zo blijkt uit een recente peiling van Khalil Shkaki, hoofd van het Palestijnse peilingsinstituut PCPSR. In december 2023 vond 72% van de Palestijnse respondenten (zowel in Judea en Samaria als in Gaza) dat Hamas gelijk had om Israël op 7 oktober aan te vallen. In mei was dat gedaald tot 50%. Het geloof dat Hamas de oorlog zal winnen daalde van 70% naar 43%. En maar liefst 43% gaf aan bereid te zijn Gaza te verlaten onder een herhuisvestingsplan van Trump. En bijna 50% van de respondenten zei dat zij Gaza zouden verlaten als Israël hen daarbij zou helpen.