Na een nacht slapen in Chernigov, na een lezing, de ochtenddienst en een ontbijt met de rabbijn, zijn vrouw en enkele gemeenteleden, bezoeken we het Joodse schooltje om vervolgens een rondrit door Joods Chernigov te krijgen. Om te kunnen zien waar eens de synagogen stonden en waar de Joden woonden.

Sophia, 13 jaar oud

Onderweg bezoeken we Sophia. Sophia is nog maar dertien jaar, maar helaas nu al bijna volwassen. Wie en waar haar vader is weet ze niet. In een piepklein kamertje woont ze met haar moeder. Moeder zit in het leger. Ze zegt niet te weten wat haar moeder daar precies doet, dat is geheim. Sophia kookt, wast, en heeft eigenlijk geen jeugd. De rabbijn heeft haar onder zijn hoede genomen. Ik hoop dat hij haar nog kan redden.

De jonge en enthousiaste rabbijn en de voorzitter van de Joodse Gemeente nemen ons mee naar een vredig ogend bos. Ogend, want hier liggen de stoffelijke resten van hen die op barbaarse wijze werden afgeslacht en (vaak nog levend) aan hun einde kwamen in de diepe meterslange kuil, oorspronkelijk bedoeld om de Duitse tanks tegen te houden: weer een massagraf. De voorzitter toont ons een foto van Duitse soldaten die hun blik tevreden werpen op de lijken van vermoorde Joden. De vrijwillige Oekraïense politie had het voorwerk al grondig gedaan…

De overheid van Oekraïne is zeker niet tegen Joden, legt de voorzitter uit. Maar het antisemitisme zit eeuwenlang diepgeworteld bij de bevolking. Op de Joodse begraafplaats, waar hij ons naar toe rijdt, toont hij hevig geëmotioneerd en verontwaardigd hoe de Grieks-Orthodoxe kerk zijn gebedsruimte op een deel van de begraafplaats heeft gebouwd. Onlangs, gewoon op de stoffelijke resten van de op gruwelijke wijze vermoorde Joodse gemeenschap. Met volledige medewerking van de lokale autoriteiten, maar duidelijk zonder instemming van de Joodse gemeenschap.

We nemen afscheid van Alina, onze tolk. Dadelijk rijden we naar Kiev. Als we in de synagoge onze thermosfles hebben gevuld voor onderweg, wil rabbijn Israel Silverstein ons nog even iets laten zien. Hij heeft recentelijk twee Thora-rollen gekregen. Oorspronkelijk afkomstig uit Chernigov, en via Siberië en vele andere vluchtplaatsen nu eindelijk weer terug, maar zonder de eigenaar.

We zullen vanavond eten bij de rabbijn van Donetsk, die gevlucht is uit zijn gemeente. Hij woont nu in Kiev met andere Joodse vluchtelingen. Deze keer had het vluchten niets te maken met antisemitisme, maar met de oorlog tussen Rusland en Oekraïne.

Inmiddels hebben we in het koosjere hotel van Kiev overnacht en pakken we onze koffers in voor de terugreis naar huis. Ik heb nog aan Koen gevraagd of hij kan doorrijden naar Amersfoort. De slogan van Christenen voor Israël luidt toch immers: “Breng de Joden thuis”?

Kiev, een stad met miljoenen inwoners, gewoon heel modern. Ik heb het gevoel weer beland te zijn in de bewoonde wereld zonder armoede en corruptie. Of dat gevoel klopt, weet ik niet. Ik heb zo mijn twijfels, maar zo voelt het wel.

Een ontmoeting met de ambassadeur van Israël in Oekraïne staat voor vanochtend op het programma, nog net even kunnen regelen via de Israëlische ambassadeur in Nederland, Aviv Shir-On. Ik wil dat Koen de nieuwe ambassadeur van Israël in Oekraïne ontmoet, en ik wil ook dat de ambassadeur wordt geïnformeerd over het werk van Koen en de zijnen. En dan rechtstreeks naar het vliegveld, naar Nederland. Hebben wij een fijne tijd gehad? Ja en nee. Geweldig om het werk van Koen en zijn ploeg te mogen meebeleven, maar de situatie is schrijnend.

Het viel mij overigens op dat er in dit land gigantisch veel apotheken zijn, veel meer dan in ons Nederland. Kennelijk is er nog heel veel ziek in Oekraïne…