We kennen het allemaal, dat kleine woordje dat de hele dag door klinkt; Shalom rav ... grote vrede; shalom oevracháh ... vrede en zegen. Shalom, vrede. Mah shlomchá, zeggen we dan vervolgens: Wat is jouw vrede? Hoe staat het met je vrede? Shalom is gebaseerd op de woordstam sh-l-m. Die betekent in zijn algemeenheid ‘genoeg hebben’. Op die stam zijn meerdere woorden gebouwd, bijvoorbeeld shaléém, dat ‘volkomen, geheel, gaaf’ betekent. Een van de werkwoorden die hierbij horen, lehashlíem, heeft als betekenis ‘voltooien’.

Gezond, harmonisch leven

Dankzij het werk van Eliëzer Ben Jehoedah, die eigenlijk Eliëzer Perelman heette, en de pionier was van het Modern Hebreeuws, en dat van anderen, hebben we in het Ivriet een aanzienlijk aantal nieuwe woorden, woorden die nodig zijn in een modern land. Bijvoorbeeld maslóel, landingsbaan, chajdak, bacterie (letterlijk dun, ijl leven). Zo kennen we gan-jeladíem, kleuterschool, dat een rechtstreekse ontlening is aan het Duitse Kindergarten. Maar het Ivriet kent ook een behoorlijk aantal woorden vanuit de Hebreeuwse Bijbel. Dan gaat het om basale, alledaagse zaken die eigenlijk nooit veranderd zijn bajit, huis, lèchèm, brood, en ja, ook shalom, vrede. Want, laten we eerlijk zijn, oorlog was er ook altijd al. Het woord shalom komt ruim tweehonderd keer voor in de Hebreeuwse Bijbel. Shalom betekent niet alleen vrede, maar ook ‘welstand’, en ‘welzijn’. Shalom betekent eigenlijk alles wat hoort bij een gezond, harmonisch leven.

Ironie

In 2 Samuël 11 hebben we een voorbeeld van ironisch gebruik van shalom. Koning David heeft een groot probleem. Hij heeft het bed gedeeld met Batsheva, de vrouw van de krijger Uriah. Zij is zwanger geworden. Wat nu? David verzint een list. Hij gaat proberen om het aanstaande kind onder te schuiven bij Uriah. Hij laat hem uit de oorlog bij Rabba naar Jeruzalem komen en stuurt hem dan naar zijn vrouw. Vers 7 zegt: “Toen Uria bij hem kwam, vroeg David naar de welstand van Joab, naar de welstand van het volk en naar het verloop van de strijd.” De grondtekst is, zoals altijd, heel precies. David vroeg naar de welstand van Jo'av … de shalom van Jo'av ... de shalom van het volk ... en naar het verloop van de strijd ... de shalom van de oorlog ... de shalom ha-milchamáh. Dat is een vreemde tegenstelling. We denken dat de schrijver dit met opzet zo vermeldt. Deze chroniqueur laat geen detail ter aarde vallen en hij laat ons op deze manier zien hoe krom de koning spreekt. Hij toont hiermee waarschijnlijk het onoprechte in het handelen van David.

De vrede van Jeruzalem

In Psalm 122 worden we opgeroepen om te bidden voor de vrede van Jeruzalem, een stad die het toneel was en is van oorlog, door de eeuwen heen. Nu, de dichter van deze psalm is een taalsmid: hij ‘speelt’ met de woordstam sh-l-m, kijk maar: “Bidt Jeruzalem vrede toe” ... sha’alóe shlom jeroeshalajim. Shlom is geen drukfout! De a verdwijnt door de samentrekking met het volgende woord. Wel is het de vraag of shalajiem in de naam van de stad ook werkelijk vrede betekent. Dat weten we niet. Maar we zien nu wel twee keer de complete stam en in sha’aloé de sh en de l. Het is een strategie om ervoor te zorgen dat dit rijtje van drie woorden zich direct en voorgoed nestelt in het geheugen. Het is de strategie die wijzelf kennen uit bijvoorbeeld ‘met man en macht, kind noch kraai’. Herhalen doet onthouden.

Jeruzalem dat ik bemin...

Psalm 122 is een bedevaartslied, letterlijk een opgangslied, een shir-ha-ma’alót. Heel wat van ons hebben die opgang naar Jeruzalem gemaakt. Als de touringcar of de sheroet Jeruzalem naderde, hadden we ongetwijfeld die bekende gezongen woorden op de lippen: ‘Jeruzalem dat ik bemin, wij treden uwe poorten in’. Ja, hoe verlangend hebben eeuwenlang de Joden uit de getto’s ook naar dat moment uitgekeken! Maar nu dat verlangen is vervuld moet er ook nog vrede komen voor deze stad, deze twistappel. De psalm verbindt aan de opdracht om de stad vrede toe te bidden een zegen: “Mogen zij die u beminnen, rust genieten”. Een Engelse vertaling zegt: “They shall prosper that love thee”. De Statenvertaling: ”Wel moeten se varen die u beminnen”. Een opdracht, en tegelijk een zegen voor wie hem vervult. Wat houdt ons tegen om een ring van gebeden rond de stad te leggen? Help Jeruzalem vrede, shalom, te verkrijgen!