Waar is uw broeder?

Kaïn heeft zijn broeder Abel vermoord en direct volgt dan in Genesis 4 de vraag van God: “Waar is uw broeder?” Kaïn geeft een verbluffend antwoord: “Ik weet het niet, ben ik mijns broeders hoeder? ... ha-shomèr achí anóchi. De Statenvertaling merkt over Kaïns woorden op: “Een onbeschaemde leugen”, en: “Een vermeten hooghmoet”. Maar ons gaat het hier niet om de houding van Kaïn. Dat woord hoeder, heeft onze aandacht. De NBV, de Nieuwe Bijbelvertaling, vermijdt het en vertaalt Kains vraag als volgt: “Moet ik soms waken over mijn broer?” Die vertaling is een beetje populair, maar hij geeft wel goed aan waar het om gaat, namelijk om waken, bewaken.

Waken als opdracht

Wonderlijk genoeg wordt waken, bewaken, over het algemeen vertaald met 'bewaren'. Dat is uiteindelijk wel hetzelfde, maar echt consequent is het niet. En uiterst consequent vertalen brengt heel vaak verrassende samenhangen aan het licht. Maar hier liggen de twee betekenissen niet zo ver van elkaar. In Psalm 121 komen we tot driemaal toe het woord ‘Bewaarder’ tegen: “Uw Bewaarder zal niet sluimeren (...) de Bewaarder van Israël sluimert noch slaapt (...) de Here is uw Bewaarder”. Steeds lezen we in de grondtekst shomèr. En dat is tegelijkertijd het woord voor wachter. Het is ook het woord dat Kaïn gebruikt: hoeder.

Maar nu het opgedragen waken. Micha 7:5: “Behoed de deuren van uw mond” ... shmor pitchéi pichá. Spreuken 1:2: “Bewaar mijn geboden en leef” ... shmor mitsvotái vechjee. De bedoeling van deze uitspraken is duidelijk, namelijk: waak over uw lippen. En: waak over Mijn geboden, zorg dat die in stand worden gehouden.

Het vierde gebod

Deuteronomium 5:12: “Onderhoudt de sabbatdag” ... shamór et-jom ha-shabát. Exodus 20:8: “Gedenk de sabbatdag”... zachór et-jom ho-shabát. Onderhouden en gedenken naast elkaar voor hetzelfde. Maar ons interesseert hier het meeste dat shamór. Dat is de gebiedende wijs van behoeden, waken over. We moeten dit als volgt zien: God heeft de Sjabbat ingesteld en de mens moet nu vervolgens ervoor zorgen dat die instelling overeind blijft. De mens moet er over waken dat die Sjabbat in stand blijft. Houdt er de wacht over, is het gebod. Gedenkt hem.

Als we nu eens verder zoeken naar het gebruik van lieshmór, dan lezen we bijvoorbeeld in Genesis 2:15: “En de Here God nam de mens en plaatste hem in de hof van Eden om die te bewerken en te bewaren” ... le ’avdáh oe-le ‘shamráh. Ook hier dus een taak en wel een soortgelijke als bij de Sjabbat. God heeft de hof van Eden geplant en nu is het aan de mens om die te bewaren. Niet alleen bewerken, maar tegelijkertijd er ook over waken, wachter zijn. De hof moet in stand worden gehouden.

Op de muren van Jeruzalem

Jesaja 62 is een hoofdstuk waar het zionisme als het ware van het papier afspringt. Eén en al stralende beloften voor de toekomst. Vers 6 heeft onze speciale aandacht: “Op uw muren, o Jeruzalem, heb Ik wachters aangesteld, die de ganse dag en de ganse nacht nimmer zullen zwijgen” ... hifkádeti shomríem. De wachters bewaken de muren, maar dat is niet alles: ze hebben nóg een taak: “Gij die de Here indachtig maakt, laat Hem geen rust, totdat Hij Jeruzalem grondvest.” Ja, zionisme!

Jiddisch

Een Jiddische uitdrukking zegt: Got sol schoumér oe-matsél sein ... God moge ons behoeden en redden. We vinden hem in één van die aardige boeken van Hartog Beem, die veel heeft vastgelegd dat dreigde te verdwijnen. Het Jiddisch is de mengtaal die in de middeleeuwen in Duitsland ontstond. Hebreeuws en Duits vermengden zich met elkaar tot een spreektaal waarin ook nog literatuur tot stand kwam. En wat doet nu de wachter in het Jiddisch? Hij houdt de wacht, hij houdt sjemiere.