Uniek monument voor Babi Yar bij Kiev

Tachtig jaar na de massamoord op meer dan honderdduizend Joden bij Babi Yar is er een heel bijzonder monument geplaatst: een uitvouwbare houten synagoge, ontworpen door architect Manuel Herz.

In 1961 schreef de Russische dichter Yevtusenko een gedicht over de massamoord in 1941 van Babi Jar bij Kiev. De beginregels zijn:

Er staat geen monument bij Babi Jar.
Er is alleen de steile afgrond, als een ruwe gedenksteen.
Ik ben bang […]

Massamoord

Het duurde toen nog dertig jaar voordat er een monument kwam bij het massagraf waar honderdduizend vermoorde Joden liggen. Waarom duurde dat zo lang? De Sovjet Unie had wel aandacht voor andere holocaustplaatsen zoals Kamp Auschwitz. Voor de overdracht van Mauthausen in 1947 aan de staat Oostenrijk eisten de Sovjets dat het een waardige gedenkplaats zou worden. Babi Jar miste die waardigheid ook na het monument in 1991. De geschiedenis van Babi Jar was dan ook niet alleen voor Duitsland maar ook voor Oekraïne een uiterst zwarte bladzij.

“

Waarom duurde het zo lang voor er een monument bij Babi Jar geplaatst werd?

Het begon op 19 september 1941 met de verovering van Kiev door het Zesde Duitse Leger. Er werd toen een Sonderkommando samengesteld met SS’ers, Oekraïens politiepersoneel en paramilitairen van Oekraïense nationalistische groepen. Kiev telde in 1941 ongeveer 170.000 Joodse inwoners. Het merendeel vluchtte voor het Duitse leger maar de nog aanwezige Joden werden verplicht om naar Babi Jar te komen. In twee dagen tijd werden hier 33.771 Joden neergeschoten. De lijken stapelden zich op in het ravijn. 29 overleefden. Op de website van Yad Vashem staat het hartverscheurende getuigenis van een van hen: Dina Pronichev-Vasserman.

Een bijzonder monument

Nu is er 80 jaar na de massamoord een heel bijzonder monument bij gekomen: een uitvouwbare houten synagoge ontworpen door architect Manuel Herz. In gesloten toestand is het een vlak van 8 bij 11 meter. Bij opening ontvouwt zich het prachtig beschilderde interieur van een oude synagoge met een oppervlak van 150 m². Het herinnert aan de tijd van de vrome Joodse gemeenschappen op het platteland van Oost-Europa. Het plafond van deze wonderlijke synagoge is een weergave van de hemel op 19 september 1941. De wanden hebben prachtige decoraties maar ook Hebreeuwse teksten zoals het Sjema, het Kaddiesj en een zegenspreuk om een nachtmerrie te veranderen in een mooie droom. Deze zegenspreuk stond eerder op de synagoge uit 1650 in Gwoździec. Die synagoge werd in 1941 door de Duitsers verwoest.

“

Zo zegt de Heere HEERE: Ziet, Ik zal uw graven openen, en zal u uit uw graven doen opkomen, o Mijn volk! en Ik zal u brengen in het land Israëls.

— Ezechiël 37:12

Kan de nachtmerrie voor de Oekraïense Joden weer een mooie droom worden? Meer dan een miljoen Oekraïense Joden werden vermoord in de nachtmerrie van de Holocaust. Veel van de overlevenden emigreerden. De resterende Joden leven grotendeels in slechte omstandigheden in een voor hen niet zo vriendelijk land. Maar Babi Jar doet denken aan de vallei met dorre doodsbeenderen in Ezechiël 37. Helaas spreekt de NBV in vers 7 over doden; de vertaling van SV en HSV is correct: gedoden, moordslachtoffers. Ezechiël moet spreken van een ware verandering van de nachtmerrie: “Zo zegt de Heere Heere: Ziet, Ik zal uw graven openen, en zal u uit uw graven doen opkomen, o Mijn volk! en Ik zal u brengen in het land Israëls” (Ezechiël 37:12, SV).

Bron foto’s: Babyn Yar Holocaust Memorial Foundation