Hij deed als vrijwilliger de belastingaangifte van rabbijn Vorst en van vele anderen die de afschuwelijke jaren ’40-’45 hadden overleefd. Loek, want zo werd hij genoemd, was een echte vriend. Jaar in jaar uit reden we in de Chanoeka-week samen door Nederland om de grote menora’s aan te steken: in Bourtange, in Middelburg, Maastricht, Enschede, Winterswijk, Kampen enzovoorts!

De oorlog en vooral ook het na-de-oorlog, had zijn leven getekend. Hij was een veelgevraagd spreker en menigmaal traden we ook samen op. Als ik bij een lezing aangaf dat als een mens de hel van een concentratiekamp heeft overleefd en dan normaal is gebleven, dat hij dan gestoord is want zoveel meemaken en je bent dezelfde persoon na de hel van Auschwitz als voor die hel, dan is er iets mis met je. Loek, vroeg ik hem dan publiekelijk: ben jij normaal? En dan stond mijn bijzondere vriend op en zei: Neen, ik ben niet normaal. En dan begon hij zijn levensgeschiedenis te vertellen.

We zullen zijn verhaal niet meer uit zijn mond kunnen horen. Voor zijn lieve echtgenote, zijn twee dochters, kinderen en kleinkinderen: Keep strong en blijf gezond.

Ja, Loek was hoogbejaard en de enige zekerheid die we hebben in het leven is dat het leven eindig is. Loek was op. Uitgeblust. Hij was een overlevende van de oorlog. Hij vertelde over die afschuwelijke jaren, was duidelijk getekend en gevormd door die vreselijke jaren.

Als we op de laatste dag van het Loofhuttenfeest met de Thorarollen dansen, dan zal de nesjomme, de ziel van Loek de Liever vanuit het Boven meedansen en ons stervelingen aanmoedigen om ook als het tegenzit, vooral verder te gaan. Ievdoe et Hashem besimcha – dien G’d vanuit vreugde.

Voor u allen, lezers van mijn dagboek, Gut Jom Tov, Chag Sameach en nog vele jaren!

Stichting Oorlogsverhalen maakte een paar jaar geleden een documentaire over Loek de Liever, die als Joods jongetje drie concentratiekampen overleefde. Klik hier om de video te bekijken.